УИХ-ын гишүүн Н.Ганибалаас зарим зүйлийг тодрууллаа.
-АН-ын бүлэг 2021 оны төсөв халамжийг хавтгайруулсан гэж шүүмжилж байгаа. Та хувь гишүүнийхээ хувьд ирэх оны төсвийг юу гэж дүгнэж байгаа вэ?
-Монгол Улсын төсөв 30 жил явсан арга барилаасаа салаагүй явж байна. Энэ жилийн төсөв орлого, зарлага талдаа алдагдалтай байна. Хоёрдугаарт, орлогоо нэмэгдүүлэх тал руу төсөв яагаад чиглэж болдоггүй юм бэ. Зөвхөн төвлөрсөн орлогыг тараах хэмжээнд л явж байна. Шаардлагатай асуудлыг шийдэж байгаа зүйлийг үгүйсгэхгүй.
2021 оны төсөвт эдийн засгийг тэлэх, Жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч, баялаг бүтээгч, аж ахуйн нэгж зэрэг татвар төлдөг байгууллагуудаа дэмжсэн төсвийн бодлого харагдахгүй байна. Уг нь төсвийн гол зорилго орлогоо нэмэгдүүлэхэд чиглэвэл улсын хэмжээнд шаардлагатай байгаа олон асуудлыг шийдэх боломжтой.
Жишээлбэл, мал аж ахуйн салбар дээр малын тоо толгойн татварын асуудал төсвийн тухай хуулийг дагаад орж ирлээ. Зөвхөн татвар авах тал дээр л ажиллаж байна.
-Та Сүхбаатар аймгийн иргэдийн төлөөлөл болж сонгогдсон. Танай аймгийн малчдын зүгээс малын хөлийн татварыг дэмжиж байна уу?
-Монгол Улсын нийт ажиллах хүчний гуравны нэг болсон малчдын орлогыг хэрхэн нэмэгдүүлэх асуудал орхигдсон хэрнээ зөвхөн татвар авна гээд ороод ирлээ. Малчдын орлого нь арьс шир, ноос ноолуур, мах байдаг. Тэгвэл яагаад арьс ширээ хаяахын оронд боловсруулаад дэлхийн зах зээл дээр борлуулж, малчдынхаа орлогыг нэмэгдүүлж болохгүй гэж.
Хоёрдугаарт, мал, махны үнэ хангалттай биш байна.
Хамгийн бага үнээр яаж нийслэлчүүдээ махаар хангах вэ гэсэн төрийн бодлого хэрэгждэг.
Шууд утгаараа малчдыг дээрэмдэж байгаагаас ялгаагүй шүү дээ. Дээр нь татвартай болгоно гэдэг буруу. Малын хөлийн татвартай болох нь малчдын хүсэж байгаа татвар биш. Эхлээд махны үнээ дэлхийн жишигт хүргэж, арьс ширийг нь хаях биш боловсруулж зах зээлд нийлүүлдэг болж, малчдын орлогыг нэмэгдүүлснийхээ дараа татвар авах боломж бий болно. Малын хөлийн татвар тогтоохыг эсэргүүцэж байгаа.
-Татвараас олсон орлогыг бэлчээрийг сайжруулахад зарцуулна гээд байгаа шүү дээ. Бэлчээрийн даац хэт ихэссэн энэ үед татвар тогтоохгүйгээр хэрхэн зохицуулах боломжтой гэж үзэж байгаа юм бэ?
-Бүтээгдэхүүн өөрөө үнэ цэнтэй болоод нэг кг мах малчдын гар дээрээс 15-20 мянган төгрөгөөр гарч байх юм бол болно. Нөгөөтээгүүр, малчдын хувьд бүтээгдэхүүнээ борлуулаад хангалттай орлого олж байгаа тохиолдолд өөрсдөө нөхөн сэргээлтээ хийх эргэлтэд оруулж болно. Энэ бол зах зээлийн өөрийнх нь зарчим. Малчид өнөөдөр малын тоо толгойны араас хөөцөлдөөд байгаа шалтгаан нь хүссэн орлогоо олохын тулд л тэмцэж байгаа хэрэг. Хэрэв борлуулж байгаа бүтээгдэхүүн нь үнэ цэнтэй болчихвол цөөн малаас хүсээд байгаа орлогоо олоод авчих бүрэн боломжтой болно.
-Уг нь Дархан хотод арьс ширний том цогцолбор бий. Үйлдвэрийн үйл ажиллагааг тэлэхэд тулгамдаж байгаа гол асуудал нь юу байна вэ?
-Арьс ширний үйлдвэрийн амин сүнс нь цэвэрлэх байгууламж байдаг. Өнөөдөр нийслэлд байгаа арьс ширний үйлдвэрүүд яагаад түүхий эдээ худалдан авах чадамжгүй, үйлдвэрлэл нь дэвжиж чадахгүй байна. Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Дархан хотын арьс ширний цогцолбор гэж бий. Энэ нь улсын хэмжээнд хамгийн том цэвэрлэх байгууламжид тооцогддог. Бохир усыг цэвэршүүлээд саарал ус болгон дахин хэрэглэх зэрэг бүхий л шийдлийг нь гаргачихсан. Уг нь Аж үйлдвэрийн паркийн тухай хуулиар цогцолбор барьсан тохиолдолд дэд бүтцийг нь улс хийж өгөх ёстой. Харамсалтай нь төсөв дээр энэ асуудлыг шийдэж өгөхгүй байна. Аймаг, сум бүрт арьс, ширний үйлдвэр барих хүндрэлтэй. Харин анхан шатны боловсруулалт хийх хөдөө аж ахуйн биржийн үйл ажиллагаанд оролцох боломжтой нэгжүүдийг бий болгох ёстой.
-УИХ-ын гишүүн албан тушаалаасаа өөрийн хүсэлтээр чөлөөлөгдөж хотын дарга боллоо. Та байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?
-Их Хурлын нэр хүндийн хувьд ч тэр хар өдөр боллоо. УИХ-ын гишүүн гэж ард түмнээсээ сонгогдсон нэг төлөөлөл хотын даргын албан тушаалаар иргэдийн төлөөллөө сольж байна. Шууд утгаараа гишүүнээс илүүтэйгээр аж ахуйн ажлыг нэгд тавьж байгаа хэрэг. Үнэхээр хотын дарга болох байсан юм бол заавал Их Хуралд нэр дэвшиж, олон хүний итгэл үнэмшлийг уландаа гишгэх шаардлагагүй байсан.
Б.Лхам