Төрийн Аудитын байгууллагаас өчигдөр УИХ-д холбогдох тайлангаа хүргүүллээ. Энэ хүрээнд ерөнхий аудиторын орлогч С.Оюунбилэгтэй ярилцлаа.
-Аудитын байгууллагаас хуулийн холбогдох заалтын хүрээнд улсын төсөвт хийсэн дүгнэлтээ УИХ-д өргөн барилаа. Энэ талаар мэдээлэл өгөх юу?
-Төрийн Аудитын төв байгууллага жилийн төсвийн төслийн талаарх дүгнэлтийг УИХ-д жил бүрийн аравдугаар сарын 15-ны дотор хүргүүлэх чиг үүрэгтэй. Тиймээс бид дүгнэлтээ гаргаад дуусч, УИХ-д хүргүүлэх хүргүүллээ. Энэ талаар хэлэлцэх үед нь төсвийн онцлог ямар байсан гэдгийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд өөрсдийн байр сууриа илэрхийлнэ.
-Ирэх оны төсөв сонгуулийн жилийнх гэдгээрээ онцлог. Зарим тойрогт нэгээс хоёр дахин нэмж хөрөнгө оруулалт тусгасан тухай шүүмжлэл байна. Та бүгд ирэх оны төсөвт ерөнхийд нь дүгнэлт хийсэн байх?
-Төрийн Аудитын байгууллага чиг үүргийнхээ дагуу жилийн төсвийн дүгнэлтээ өнөөдөр хүргүүлсэн гэдгийг дурдсан. Энэ талаар хэлэлцэж эхлээгүй байгаа тул урьдчилан байр сууриа илэрхийлэх зохимжгүй.
-Жил бүр зарлага нь орлогоосоо давсан алдагдалтай төсөв хийдэг. Энэ оны хувьд ч хоёр их наяд орчим төгрөгөөр давсан зарлагатай төсөв оруулж ирлээ. Төсвийг алдагдалгүй батлах талаар зөвлөмж хүргүүлсэн үү?
-Аудитын байгууллагаас холбогдох байгууллагуудад жил бүр зөвлөмж хүргүүлж ажилладаг. Тухайлбал, 2018 оны төсвийн төсөлд өгсөн дүгнэлтэд жишээ авч үзье. Энэ үед бид эдийн засгаа хэт өөдрөгөөр төсөөлж иргэдийн нуруун дээрээ нэлээд ачаалал үүрүүлсэн. Түүхий эдийн боловсруулалт, тээвэрлэлт зэрэг дэд бүтцийнхээ ажлыг шийдвэрлээгүй байж хэт өндөр төсөв хийсэн талаарх дүгнэлт гаргаж байсан. Дүгнэлтийн дагуу төсөв дахин хэлэлцэгдэж, засагдаж байсан юм. Манай улсын хувьд нөөц боломж их учраас төлөвлөлтөө зөв хийж, үрэлгэн байдлаа зогсоох шаардлагатай. Аудитын байгууллага энэ талаас нь байнга харж, дүгнэлт хийдэг юм. 2020 оны төсөв хэлэлцэх үеэр ч гэсэн яагаад төсөв алдагдалтай батлав, хөрөнгө оруулалтууд яаж нэмэгдэв, цаашид ямар эрсдэл бий талаар ярьж, байр сууриа илэрхийлэх учиртай.
-Ирэх оны төсөвт юуг голчлон анхаарах шаардлагатай гэж харж байна вэ?
-Манай улс эдийн засгийн үндсэн чиглэл, өөрсдийн нөөц бололцоонд тулгуурлаж төлөвлөлт хийхдээ маш их алдаа гаргадаг. Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарын хоорондын уялдаагүй нөхцөл байдал Сангийн яаманд очиж нэгтгэгдэхдээ тухайн жилийн төсөв, төлөвлөгөөнөөс хэтэрсэн төсөл арга хэмжээг төлөвлөсөн харагддаг. Цаашлаад орж ирсэн мөнгө бүрийг үрэх сонирхол бидэнд байна. Тиймээс “бүсээ чангалъя” гэж ярьдаг шигээ санхүүгийн сахилга хариуцлагыг улам илүү сайжруулж үр ашигтай төсөл, үйл ажиллагаа төсөв зарцуулагдах хэрэгтэй. Ялангуяа урсгал, зардлуудыг багасгах тал дээр анхаарах шаардлагатай.
-Гадаад өр их байгаа тухай Сангийн сайд мэдээлэл хийх үеэрээ тодотгосон. Бондыг бондоор төлөх зэргээр. Энд Аудитын байгууллага ямар дүгнэлт хийдэг юм бэ?
-Засгийн газрын өрийн тайлан дээр 2019 онд тусгайлан аудитын дүгнэлт хийж, танилцуулсан. Засгийн газрын хувьд өрийн хэмжээ нэмэгдээгүй. Өнгөрсөн хугацаанд өрийн менежмент сайн хийсэн. Өндөр хүүтэй гадаад бондуудыг бага хүүтэй бондуудаар солих ажлыг зохион байгуулсан. Гэхдээ Засгийн газрын өрийн тайланд анхааруулж байгаа нэг зүйл байна. Тухайлбал, 2023 он гэхэд улсын төсөвт маш их хэмжээний ачаалал үүсгэх өрүүдийн эргэн төлөгдөх хугацаа болно. Тэгэхээр үүнд илүү сайн менежмент хэрэгтэй гэсэн зөвлөмж хүргүүлсэн. Түүнчлэн Монгол Улсын нийт өрийн асуудлыг хэн хариуцах вэ гэдэг асуудлыг Үндэсний Аюулгүй байдлын зөвлөлд онцгойлон анхааруулсан. Гол асуудал нь Монгол Улсын нийт өрийг хэн хянаж, хариуцах эсэх нь эзэнгүй байна. Засгийн газрын өрийг Сангийн яам менежмент хийгээд аваад явлаа гэхэд нийт өрийн асуудал явах юм гэдэг асуудлыг ҮАБЗ-д тавьж байгаа.
-Засгийн газар 7.4 их наяд төгрөгийн өр дарлаа гэж мэдэгдсэн ч гадаад өр буурахгүй эсрэгээ нэмэгдээд байна. Шалтгаан нь юу юм бол?
-Засгийн газар өндөр хүүтэй өрийг бага хүүтэйгээр нь сольсон юм. Үүнийг менежмент хийх гэвэл илүү зохимжтой. Хадгаламж зээлийн хоршооноос өндөр хүүтэй зээл авсан. Үүнийх нь эргэн төлөгдөх хугацаа нь болчихсон гэж бодъё. Тэгвэл энэ хугацаа нь тулчихсан мөнгөө арилжааны банкны бага хүүтэй мөнгөөр сольсон үйл явц гэж ойлгож болно. Өндөр хүүтэй зээлийн хэмжээг багасгаснаар улсын төсвөөс гарах мөнгөн дүн багасна. Хугацаа нь тулчихсан байгаа өрийг урт хугацаатай зээлээр солих менежментийн ажлыг хийсэн.
-Ирэх оны төсвийн орлого бүрдэх бололцоо ямар байгаа бол?
-УИХ-аар хэлэлцүүлээгүй байгаа учраас тодорхой мэдээлэл өгөх боломжгүй байна. Харин нэг зүйл хэлэхэд Монгол Улсын санхүүгийн сахилга бат сайжирсан, төсвөөс гадуурх олон дансны асуудал цэгцэрсэн, улсын хэмжээнд нийт хэчнээн өр, авлагатай болохоо ч мэдэхээ больсон байсан. Гэхдээ замбараагүй байдал сайжирсан. Төрийн өмчит компаниуд харьцангуй ашигтай ажиллаж эхэллээ. Засгийн газрын зүгээс энэ байдлыг тогтворжуулах, хадгалах талаар бодлого барьж ажиллах ёстой. Улмаар 2020 оны төсвийг үрэлгэн биш үр ашигтай төсөл, арга хэмжээнд зарцуулбал биелэх бүрэн боломжтой.
-Гишүүдийн сонгогдсон тойрогт хийх хөрөнгө оруулалтын хэмжээнд ялгавартай хандсан тухай шүүмжлэл гараад эхэллээ. Аудитын байгууллагаас холбогдох үүргийнхээ хүрээнд шалгалт оруулж таарна?
-Энэ талаар УИХ-ын чуулганаар ярилцах нь зүйтэй.
-Шилэн дансны хэрэгжилт орон нутагт хангалтгүй байна. Энэ талаар мэдээлэл өгнө үү?
-Шилэн дасны тухай хуульд Төрийн Аудитын байгууллага зургаа дахь удаагаа шалгалт хийж байна. Шилэн дансны хууль нь манай улсад харьцангуй өгөөжтэй хууль гэж үздэг. Гэхдээ дахин сайжруулах хэд хэдэн асуудал байна. Тухайлбал, нийслэл, орон нутгийн ИТХ улсын хэмжээнд чиг үүргээ хангалтгүй хэрэгжүүлж байна. Шилэн дансны хуулийн хэрэгжилтэд ИТХ хяналт тавих чиг үүрэгтэй. Мөн худалдан авах ажиллагааны хууль, Шилэн дансны тухай хуулийн хоорондын нийцэл хангалтгүй байгаа юм. Эдгээр хуулийн хоорондын нийцлийг хангуулахад анхаарч ажиллах шаардлага бий. Түүнчлэн хууль болон журмын нийцэлд зөрүү гарснаас үүдэн цаг хугацаа, үнийн дүнгийн хувьд хийдэл гарах эрсдэлүүд бий болдог. Тухайлбал, таван сая төгрөгөөс дээш гүйлгээг мэдээлэх эрхтэй гэхээр 20 сая төгрөгийн гүйлгээг задлаад биччихдэг. Ийм хийдлийг засах шаардлагатай байна.
Б.Лхам