-
2016 оны 6 сарын 24
Т.ЭНХСАЙХАН: ЭМЭЭГИЙНХЭЭ ӨВДӨГНӨӨС ГУРВАНТАА АДИС АВЧ УУЖИРЛАА
-Би энэ хорвоод сайхан амьдрах гэж мэндэлсэн болохоос хир булингартай хутгалдах гэж ирээгүй-
Т.Энхсайхан бол Японы алдарт Мейжигийн их сургуулийг эдийн засаг, санхүүч мэргэжлээр төгссөн Монголын хамгийн анхны оюутан. “Фүжи холдинг” хэмээх Монголоо тэргүүлэгч компанийг үүсгэн байгуулж өнөөдрийг хүртэл амжилттай эрхэлж буй бизнесмен. Түүгээр ч барахгүй төр барилцах үйлсэд ханцуй шамлахаар олон аавын хүүгээс шигшигдсэн улс төрч. Харин дотоод сэтгэлдээ эмээгийн эрх танхил охин...
ТОГООН ЧИНЭЭ ГЭДЭСТЭЙ ХЭРНЭЭ Л ӨВЛИЙН ХҮЙТЭНД 13 ДАВХАР ШИЛЭН БАРИЛГЫГ АШИГЛАЛТАД ОРУУЛЖ БАЙЛАА
-Та түрүүн “Би хүссэнээ хийж түүнээсээ аз жаргалыг мэдэрдэг. Надад түүнээс өөр шунах зүйл үгүй” гэж ярьж байсан?
-Би байгаадаа сэтгэл хангалуун хүн. Өнөөдөр надад хийх ажил, гэр бүл минь байна. Ажилдаа үргэлж дурладаг учраас аз жаргалыг алхам тутамдаа мэдэрдэг. Нөгөө талаас би үргэлж аливааг тунгаан бодох дуртай. Их ярих дургүй. Ерөнхийлөөд хэлбэл би их азтай хүн...
-Азтай гэдэг нь?
-Яагаад ч юм ажил үйлс минь бүтээд л байдаг. Зам мөрийг минь түшээд байдаг ч юм уу, удмаас надад хайрласан ухаан байдгаас ч тэр үү амжилт байнга тосдог.
-Таны бодлоор хүн бүхэнд аз тохиодог болов уу. Хүмүүс амьдралдаа тэр бүр сэтгэл хангалуун байж чаддаггүй шүү дээ?
-Аз байдаг. Гэхдээ аз нь гийж явдаг хүмүүс түүнийгээ өөрийн оюун санаагаар далладаг байх. Нөгөө талаас хөдөлж л байгаа тохиолдолд үр шимээ заавал хүртдэг. Миний хувьд хүүхдээ гэдсэндээ тээж байсан ч, төрүүлээд гэртээ харсан ч ажил минь явж л байдаг. Тогоон чинээ гэдэстэй чөвлийн хүйтэнд 13 давхар шилэн барилгыг ашиглалтад оруулаад зогсож байсан. Мэдээж төрснийхөө дараа 20 орчим хоногийг үрдээ бүрэн зориулна. Угаас зүгээр сууж чаддаггүй хүн чинь тэр өдрүүдэд л ажлаас өөрийгөө түр чөлөөлдөг.
-Хүүхдээ 20 хоног харчихаад л ажилдаа орчих уу?
-Тийм ээ...
-Арай дэндүү ажилладаг юм биш үү?
-Цагийг дэмий үрэх нь надад дэндүү харамсалтай санагддаг. Өөрөөр хэлбэл огтхон ч зүгээр сууж чаддаггүй.
-Энэ хөдөлмөрч чанар хаанаас эхтэй вэ?
-1990-ээд оны үед хүн бүхний амьдрал хэцүү байлаа шүү дээ. Миний хувьд сурлага сайтай учраас ОХУ-д хуваарь авна гэдэгтээ бүрэн итгэлтэй байв. Гэтэл тэр жил хуваарь ирээгүй учраас урам ихээр хугарсан. Бусдын адил гахай зөөж бизнес эрхлэх хүсэлтэй байсан ч жаахан учраас чадаагүй. Амьдрал үнэхээр хүнд байлаа. Бие биенийхээ хувцсыг сэлгэж, оёж нөхөөд л өмсөнө. Өөрөө 39 размерийн гутал өмсдөг хэрнээ эгчийнхээ 37 размерийн ганган гутлыг чихэж углана. Тиймээс би өндөр боловсрол эзэмшихгүй л бол болохгүй гэж бодно. Үргэлж толгой ажиллаж, сэтгэж байдаг учраас чадна гэдэгтээ эргэлзээгүй. Чадсаар ч ирсэн. Тэгээд юун түрүүнд найзуудтайгаа хамтраад хамгийн анх дуу бичлэгийн студи бүхий компаниа байгуулсан. Тэгсэн бизнес маш амжилттай явж эхэлсэн. Хөдөлбөл хөлс гэдгийг тухайн үед хамгийн ихээр мэдэрсэн. Эмээ минь намайг өсгөсөн. Амьдралын ухаан, суурь хүмүүжлээ эмээгээсээ авсан. Миний эмээ одоо 100 настай. Сая өвдөгнөөс адис авч гурван удаа мөргөчихөөд гарч ирлээ. Сонгуулийн ажил гээд гэртээ олон хоног үзэгдээгүй учраас адис авч уужирлаа. Маш их саначихсан байна... Маргааш сонгуулийн ажлаар 10 гаруй хоног эмээгээсээ хол аян замд гарна. /Уйлав/ Чамтай ярилцлага хийхээс өмнө би эмээтэйгээ дөнгөж уулзсан болохоор сэтгэл санаа тогтож өгөхгүй байлаа.
“ОХИНЫГ МИНЬ НУТГИЙН УУЛ УС, ТЭНГЭР ХАНГАЙ НЬ ТҮШЭЭСЭЙ” ГЭЭД ЭМЭЭ МИНЬ ӨДӨР ШӨНӨГҮЙ ЗАЛБИРЧ СУУГАА
-Гарыг нь ганзаганд хүргэсэн эмээтэйгээ өдий насалтлаа хамт байна гэдэг хэн бүхэнд тохиохгүй хувь байх аа?
-Тийм шүү. Намайг зодох үедээ зодож, аргадах үедээ аргадаж өсгөсөн. Хамаг амьдралаа надад зориулчихсан байна. Бид хоёр чинь хоёр биенээ тордож тойглож явсаар байгаад нэг нь 100 нас нөгөөх нь гэр бүл төдийгүй бусдын сайн сайхны төлөө хөдөлж чадах хэмжээнд хүрсэн байна. Энэ бол бидний бүтээж босгосон амьдрал, амжилт. “Муу охиноо сургуульд орохыг нь үзэх юмсан” гэдэг байж билээ. Дараа нь сургууль төгсөхийг нь харчихвал ч... гэж ярина. Тэгээд цааш ахиулж дээд сургууль дүүргэхийг нь үзэх юмсан гэж явсаар өнөөг хүрсэн байна. Улсын их хуралд нэр дэвшсэнийг сонсоноос хойш “Охиныг минь нутгийн уул ус, тэнгэр хангай нь түшээсэй” гээд өдөр шөнөгүй л залбирч суугаа.
-Эмээдээ зодуулж байсан гэлээ. Охин хүүхэд гэхэд их дэггүй байж дээ?
-Сахилгагүй охин байлаа. Хөвгүүдтэй тэвэг тоглоно, бөмбөг өшиглөнө. Ах нартайгаа тоглож өссөн болохоор их эршүүд, олон таван үггүй охин байсан.
-Муухан эр хүнээс дээр гэдэг шиг үү?
-Ер нь хүмүүс намайг тэгдэг юм аа. Энэ зангаараа явсаар дуусах байх.
-Эмээгийн хүүхдүүд цаанаа л хэрсүү өсдөг юм шиг ээ?
-Үнэн. Эмээгийн ухаанаар хэрсүүжиж өнөөдрийг хүртэл эрч хүчээр дүүрэн явна. Заримдаа өөрийнхөө хандлага, ухаанаас би эмээгээ олж хардаг. Тэрбээр бүтэн дээлтэй явсангүй. Урагдвал ижил өнгийн даавуугаар нөхөөд л өмсчихнө. Залхуурлыг үл тэвчинэ. Айлын хүүхдүүд гадаа тоглож байхад надад 30 минутын л эрх өгнө. Бусад цагт хичээлийг минь хийлгэж, гэрийн ажилд сургана. Өнөөдөр би энэ эрхэм хүнийхээ ачийг л хариулахыг хичээдэг. Заримдаа эмээгээ өвдөхөөр өмнөөс нь би өвдчихгүй дээ гэж шаналдаг.
-Хамгийн сүүлд хэзээ магнай тэнийтэл нь баярлуулав?
-За байз. Оюутан байхдаа юм болов уу. Би Японы Мейжигийн их сургуульд Санхүүч, эдийн засгийн мэргэжлээр долоон жил сурч төгссөн. Японд байхдаа хоёр биенээ санаж их бэтгэрсэн. Эмээ минь хорвоогийн шар хоногийг хуруугаа тоолж хүлээсэн дээ. Хуруугаа тоолох гэдгийг мэдэх үү? Өнөөдөр арай гэж өнгөрлөө. За маргаашийг өнгөрөөчихвөл ч... гэж өдөр хоногийг бэтгэрэн байж барахыг хуруугаа тоолох гэж хэлээд байгаа юм. Ингээд бодохоор энэ хүнийг өчнөөн удаа зовоож байжээ. Би тэнд байхдаа хамгийн том охиноо төрүүлсэн юм. Охиноо хоёр ой хүрэнгүүт Монгол руу явууллаа. Тэгсэн эмээ намайг санахаа больчихсон. Тэр үед бага ч атугай уужруулж магнайг нь тэнийлгэсэн гэж боддог юм. Яагаад гэвэл би өөрийнхөө оронд жижигхэн хуулбараа эмээдээ бэлэглэчихсэн шүү дээ. /Инээв/ “Сэтгэл дэвтлээ” гэж хэлж байсан нь одоо ч сэтгэлд тодхон... Түүнээс гадна Мейжигийн их сургууль төгссөн анхны Монгол оюутан учраас эмээгээ их баярлуулсан байх.
БИ ТӨРӨЛХИЙН ЭРЧ ХҮЧТЭЙ БОЛОХООР ӨӨРИЙГӨӨ ИХ АЗТАЙ ГЭЖ ХЭЛНЭ
-Босго өндөртэй Мейжигийн их сургууль төгсөж ирээд ажлынхаа гарааг эхэлсэн үү?
-Тийм ээ. Би Монголд ирээд Зам тээвэр барилга хот байгуулалтын яаманд Санхүү хөрөнгө оруулалтын мэргэжилтнээр ажилласан. Тэнд их зүйлийг сурсан. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Их хурлын дарга нарын зам тээвэр, барилга хот байгуулалттай холбоотой асуудал, ярианы сэдвийг нь бэлтгэж өгдөг байлаа. Нэг ч засвар оруулахгүйгээр миний бэлтгэсэн агуулгыг тэд телевизээр уншиж байхыг хараад их урам авсан. Би чадаж байна. Илүү цаашаа явах юм байна гэж бодсон. Ингэж л хүн өөрийгөө хурцалдаг байхгүй юу. Бодоод байх нь ээ хүн өөрийгөө голж ер болохгүй юм билээ. Үүний дараа Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайдын зөвлөх болсон.
-Дөнгөж сургуулиа төгссөн бүсгүй хүн сайдын зөвлөх хүртлээ дэвшээд явахад эргэн тойрныхон чинь хэрхэн хүлээн авч байсан бол. Ер нь амжилтыг тань үгүйсгэхэд ямар бодол төрдөг вэ?
-Би ер нь их хэнэггүй хүн юм шиг ээ... Манай эгч намайг тодорхойлохдоо энэ Энхсайханд бүтэн сонгино, тал талх бариулчихад идчих л хүн дээ гэдэг. Бага байхад зуслан дээр цуйван сэгсэрсний дараа бүгд оочирлоод зогсож байхад би аль хэдийнэ идчихсэн дахин дугаарлаад зогсдог тийм л эршүүд хүүхэд байлаа. Одоо ч гэсэн ажил ихтэй болохоор машиндаа хооллоод явах нь энүүхэнд. Үүгээрээ юу хэлэх гээд байна гэхээр би ямар ч үед өөрийнхөөрөө элдэв хачиргүй хүн. Өөрөөр хэлбэл надад заль байдаггүй. Бусад хүн намайг юу ч гэсэн огт тоодоггүй. Надад маш их ухаан бий. Хүний бодоогүй, сэтгээгүйг хийчихнэ. Урд өдөр нь сайтар амарсан тохиолдолд арван хүний ажлыг ч амжуулж чадна. Төрөлхийн ийм эрч хүчтэй болохоор өөрийгөө маш азтай гэж хэлээд байгаа юм. Би зовж хичээж амьдарч байгаа хүн биш байхгүй юу. Бүх өгөгдөл нь байна. Би амьдралд хэрэгжиж байгаа олон хуулийн ажлын хэсгийг ахалж ажиласан. Урт настай хууль гаргахын тулд хүний оюуны цар хүрээ, мэдлэг туршлага яах аргагүй шаарддаг.
-Тэгвэл та бусдын амжилтанд хэрхэн ханддаг вэ?
-Миний амьдрал надад л хүртээлтэй гэж боддог. Хүн өөрийгөө л хичээх хэрэгтэй. Дэргэдэх хүн арван ширхэг алтан шүдтэй байна уу надад хамаагүй. Миний амьдрал миний л түүх. Хүнтэй муудвал өөрөө хохирно. Өөрийгөө нэг том ертөнц гэж үзвэл энэ дотроо их сайхан амьдармаар байна. /Цээж рүүгээ заав. Сур/ Бусдад атаархаж дотроо буцалж яах юм. Атаа хорсолдоо шатаж яваа хүмүүсийн дэргэд тайван явснаар би хожно.
-Илт жүжиглээд байгаа нэгнийг харахаар танд ямар санагддаг вэ?
-Мэдээж уур хүрнэ. Нэг хүн надад “Чи даанч зальгүй юм даа. Улс төрд зальтай хүмүүс л хол явна” гэж хэлсэн. Тэр үед би дотроо энэ үгийг эсэргүүцэж зогссон. Учир нь би залиар өөрийгөө хуурч амьдрахгүй. Ахархан энэ амьдралд ганц тохиох залуу насаа булингартуулж яах юм бэ. Надад тэртэй тэргүй өөрийнхөө оюун ухааныг ажиллуулаад амьдрах чадвар байна. Би энэ хорвоод сайхан амьдрах гэж ирсэн болохоос хир булингартай хутгалдах гэж ирээгүй.
-Та хэр баян хүн бэ?
-Баян байлгүй яах вэ. Зуун настай эмээ минь байна. Халамжтай хань, гурван сайхан үртэй хүн чинь баян байна биз дээ.
ЭМЭГТЭЙ ХҮН УЛС ТӨРИЙН БОСГО ДАВЛАА ГЭХЭД ТЭР БҮР ХУДЛАА ЯРЬЖ, ХУЛГАЙ ХИЙХГҮЙ ДЭЭ
-Та яагаад УИХ-д дэвшихээр болов?
-Би өөрөө УИХ-д дэвшинэ гэж бодоогүй явсан юм. Харин энэ мэдээг дуулахаас хэдэн хоногийн өмнө намын удирдлагаас надад санал тавьсан. Учир нь үүнээс өмнө хотод хамгийн ойр, зам тээвэр, харилцаа хөгжсөн хэрнээ зогсонги байдалд орсон Төв аймгийн хөгжлийн концепцыг боловсруулсан байв. Би өөрөө судлаач учраас гурван жилийн өмнө гадны мэргэжилтнүүдтэй нийлээд дээрх судалгааг хийсэн. Энэхүү концепцоо Ерөнхий сайд, УИХ-ын даргад танилцуулсан. Тэнд аймгаа хөгжүүлж болох бүхий л гаргалгааг хийсэн юм. Үүнийг амьдрал дээр хэрэгжүүлэхэд улсаас төсөв батлах шаардлагагүй нөөц бололцоогоороо менежемент хийхэд л болчих асуудал. Би олон хөгжлийн судалгаанууд амжилттай хэрэгжүүлж байсан. Төв аймгийн хөгжлийн концепцоо Ардчилсан намын мөрийн хөтөлбөрт оруулсан. Тэр болтлоо нэр дэвшинэ гэж бодоогүй явж байв. Гэтэл нэг өдөр намайг дуудаад “Чиний боловсруулсан ажил Төв аймгийн зүүн болон урд сумуудыг хамарсан үйлдвэр хөдөө аж ахуй газар тариалангаар дагнасан цогц асуудал учраас энэ асуудлыг хэрэгжүүлэхийн тулд их хуралд орох хэрэгтэй байна” гэв. Би мэдээж хийсэн ажлаа ажил хэрэг болгохын тулд хүлээн авсан.
-Эмэгтэй хүн улс төр рүү орж яадаг юм гэх хандлага олны дунд байдаг. Үүнд ямар хариулт өгөх вэ?
-Эмэгтэйчүүд бол улс төрийн дэвжээнд үнэндээ дутахгүй. Орчин үед хүний мэдлэг боловсрол, хийж бүтээсэн зүйлс бол гол үнэлэмж. Түүнээс бус эр, эм хүйсэндээ биш. Ер нь эмэгтэй хүн улс төрийн босго давлаа гэхэд тэр бүр худлаа ярьж, хулгай хийхгүй дээ.
-Өрсөлдөгч таны хувьд хэн бэ?
-Надтай хүмүүс өрсөлдөөд байдаг юм шиг байна лээ. Би харин өөрөөсөө мундаг хүмүүстэй өөрийгөө харьцуулж дотроо чимээгүйхэн өрсөлддөг. Тэдний өндөрлөгт хүрсэн нууцыг мэдэхийг хүсдэг. Ажиглаад анализ хийх дуртай. Би ер нь ганцаараа бодох дуртай. Тэр үед хүн цагийг их үр бүтээлтэй өнгөрөөдөг. Бүх төлөвлөгөөгөө толгойдоо цэгцэлдэг. Бодлынхоо дагуу явахаар хэзээ ч алддаггүй.
-Та бусад дэвшигчийн мэдээлэлд их соргог ханддаг байх. “Дээш” гарахын тулд улаан цайм худлаа ярьж байвал танд ямар бодол төрөх вэ?
-Саяхан би телевиз үзэж суулаа. Дэвшигчид долоон минутаар цаг авчихсан бололтой ээлжлээд л сурталчилгаагаа явуулж байна. Нэг залуу байна аа. Үнэн мундаг ярина. Гэхдээ сонгогчдыг мал гэж бодсон бололтой зоргоороо авч өгч байна. Үг өгүүлбэр болгон нь “хошгоруулалт”. Ичихгүй юм... Ард түмэнд хайртай болж жүжиглэж байгааг нь харахаар гол харласан. Энэ мэт зөндөө л хүн байна.
БИД ЭНЭ АМЬДРАЛД СЭТГЭЛ ХАНАМЖИЙГ Л ЭДЛЭХ ГЭЖ ИРДЭГ
-Өнөөдрийг хүртэл хийсэн хамгийн том бүтээл юу байв?
-Миний гурван хүүхэд...
-Уг нь ч тийм. Гэхдээ би ажил хэрэг талаас нь асуусан юм.
-Үгүй ээ. Үнэндээ ажил бол миний амьдралын зам. Би ажлаа хийж байхдаа ер түүртдэггүй. Их зүйл хийчихлээ гэж хэзээ ч ялархаж, бардамнаж байгаагүй. Эмэгтэй хүний хийдэг бүхий л ажлыг нугалж байна. Гэсэн ч түүртэхгүй яваадаа баярладаг. Хүн ер нь өнөөдрөөрөө амьдрах хэрэгтэй гэж боддог. Мэдээж ирээдүй рүүгээ тэмүүлнэ. Хэт материаллаг байж болохгүй. Эсбөгөөс өөрөө зовно.
-Таны хувьд мөнгө юу вэ?
-Хөдөлмөрлөх явцад өөрөө бий болдог зүйл. Түүнийг хэрхэн зарцуулах нь ухаан. Амьдрал хэцүү байхад гэр бүлээрээ ядуу байснаас би ганцаараа тамирдталаа ажиллаад үхсэн ч яадаг юм гэж боддог байв. Тийм их зориг надад байсан.
-Хүн ямар явснаа бүү март гэдэг?
-Тийм шүү. Амьдрал сайжирч эхэлснээс хойш эмээ бид хоёр жилдээ асрамжийн хүүхдүүдэд багахан ч гэсэн тусалдаг болсон. Тэдэнд чихэр жимс бус дотуур хувцаснууд аваачиж өгнө. Яагаад гэхээр эцэг эх нь байхгүй ч ядаж цэвэр дотуур хувцастай яваасай гэж хүсдэг болоод л тэр. Эцэг эхтэй хүүхдүүд өдөр бүр дотуур хувцсаа сольж өмсөнө шүү дээ. Өөрийн хөлс хөдөлмөрөөрөө олсон мөнгөө зөв зүйлд зарцуулах сайхан. Би ер нь амьдралд яах гэж ирсэн юм бэ. Сэтгэл ханамжийг л эдлэх гэж ирсэн шүү дээ.
-Гутарч суугаа хүнд та юу гэж хэлэх вэ?
-Энэ асуултанд хариулахаас өмнө өөрийнхөө талаар нэг жишээ дурдчих уу.
-Бололгүй яах вэ.
-Би хүүхдээ төрүүлсний дараа 100 гаруй кг болов оо. Нөхөр маань миний дэргэд жижигхэн болчихсон юм шиг санагдаж эхлэв. Нялх биетэй байдаг. Яах вэ гэж хэсэг бодов. Тэгээд гүйлтийн зам дээр 10 минут гүйх гэсэн бахардаж ядраад ер бардаггүй. Сэтгэлзүй болоод бие организмын хувьд чадахгүй байсан. Аргаа бараад бясалгал гэж юу болох талаар судлав аа. Хүний бие оюун санаа материас бүрддэг гэсэн юм уншив. Тэгээд л бодов. Энэ биеэ өмссөн хувцас гэж төсөөлбөл түүнийг тайлаад гүйдэг зам дээр орхичъё. Харин тэр хооронд өөрт хэрэгтэй юмыг тунгаая гэж шийдлээ. Мэдээж тэр үед надад хийх ажил толгойтой үснээс их байсан. Тэгээд л туршаад үзлээ. Өч төчнөөн юм бодоод гүйв. Нэг мэдсэн бүтэн цаг гүйчихсэн байлаа. Банны өрөөнд ороод хөлөргөдөг хувцсаа тайлахад газарт хөлс асгарсан. Би ер амьсгаадаагүй байв. Өдөр бүр энэ мэт гүйсээр нэг сарын дотор 14 кг хассан. Хүн алив тулгарсан асуудлыг шийдэхийн тулд үргэлж оюун санаандаа элдэв арга эрэлхийлж байдаг байгаа биз дээ. Ингээд бодохоор бидэнд агуу оюун ухаан заяачихаж. Дэндүү азтай байгаа биз. Тийм учраас би гутарч суугаа хүнд “Боломж үргэлж байдаг. Өөртөө гутрах сиймхийг бүү олго. Гайхамшигт оюунаа дэмий зүйлд бүү зарцуул. Шаналаад яах юм. Өөрөө л зовно. Харин чамайг зовоосон тэр хүн аль хэдийнэ мартчихсан яваа. Тэр хүнд чи дийлдчихээд байна. Бүү ялагд” гэж хэлнэ.
-Өөртэйгөө сайн ярилцахын сацуу үргэлж гарцыг эрэлхийлдэг учраас та урагшилдаг юм болов уу гэж бодлоо. Бас их өөдрөг хүн юм аа?
-Магадгүй л юм. Хүн үргэлж сэтгэлийн шархтай, биедээ өвчинтэй явбал урагшлахад их хэцүү шүү дээ. Миний ард гэр бүл, олон дүү нар маань байна. Би өөдрөг хүсэл тэмүүллээр дүүрэн явж чадахгүй бол яаж тэднийгээ дэмнэх болж байна. Түүнээс биш надруу шидсэн чулуу болгонд оногдоод явбал би өөдлөхгүй шүү дээ.
-Ярилцсанд баярлалаа.
-
2016 оны 6 сарын 23
Жилийн дөрвөн улирал 365 хоногт гадаа гандаж, хөдөө хөхөрч байгаа малчдад өөр ямар нар гаргах нь вэ? Эх сурвалжийг нь хартал МАН-ын сонгуулийн штаб гэнэ. Дээр үеэсээ л өөрсдийгөө сэхээтэн гэж хөөргөдөг энэ намын эрхэмүүд сэтгэхээ байчиж.
-
2016 оны 6 сарын 22
Улсын ИХ Хурлын сонгуулийн 29-р тойрогт Ардчилсан намаас нэр дэвшигч Тэрбишийн Энхсайхантай уулзаж ярилцлаа. Өнөө жилийн сонгуульд намуудаас итгэл хүлээн, нийгэмд шинэ өнгө төрхөөр, итгэл хандлагаар хэд хэдэн цэгцтэй бүсгүй дэвшсэнийн нэг нь энэ эмэгтэй.
-Улсын Их хурлын сонгуульд Ардчилсан нам таныг Төв аймагт нэр дэвшүүллээ...
- Тийм ээ. Мэдээж, намын журмын нөхөд, хамтран зүтгэгчдэдээ талархаж байна. Гэхдээ, бүхний өмнө сонгогчдын эрх ашиг, түүнд би хэрхэн үйлчилж, төрийн эрх барих дээд байгууллагад итгэлийг нь даасан хүн байх вэ гэдэг нэгдүгээр асуудал юм. Алив хүнд итгэл хүлээлгэхэд хамгийн чухал нь тухайн хүний чадамж чадварт л агуулагддаг. Миний хувьд Японд санхүүч харин эх орондоо хуулийн боловсрол эзэмшсэн, эх нутгийнхаа төлөө өөрийн чаддаг зүйлээ төгөлдөр бүрнээр зориулъя гэж итгэж явдаг л монгол эмэгтэйчүүдийн нэг. Ингэхдээ юу чаддаг, сурсан мэдсэнээ, нэг үгээр хэлбэл хүн төрөлхтний хамгийн төгс эдийн засагт Япон яагаад тийм хүчирхэг гүрэн улс байна гэдгийн оньс түлхүүрээс суралцсанаа эх орондоо зориулъя гэж бодож явдаг хүн.
-Таны тухай сонсч байсан. Эдийн засгийн зүтгэлтэн, нийгэмд төдийлөн ил гарахгүй ч даацтайхан амжилт бүтээлтэй явдгийг удирддаг компаниар тань төсөөлөлтэй. Яг ямар сургуулийг дүүргэсэн юм бэ?
-Мейжигийн их сургуулийг санхүүч, эдийн засагч мэргэжлээр дүүргэсэн. МУИС-ийг бас эрх зүйчээр төгслөө, Японоос ирсэний дараа. Миний үндсэн мэргэжил санхүүч болохоор санхүү, эдийн засаг,үндэсний үйлдвэрлэл, бүтээмж бол миний мэдэх зүйл. Хувь хүн, ер нь ямар ч бүтээмжсанхүүгийн чадвар чадамж дээр л суурилдгийг бид бүгд мэднэ. 2000 оноос хувийн хувшилд бизнесийн эрлүүд хийж, эдүгээ шат дараатай ажилласны, алдаж онож, бүтээж бий болгож яваагийн үр “Фүжи холдинг”, “Фүжи констракшн” компани, санхүүгийн байгууллагаа үүсгэн байгуулалцаж, удирдаж явна. Үүгээрээ өөрийн гэсэн санхүүгийн чадамжтай болж, улсдаа татвараа төлж, ажлын байр бий болгоод цаг наргүй ажилласаар явна. Япон бол хүнийг чадах зүйлээ чадсан шиг чад гэдгийг л сахилга бат, оюун ухаанаар бэхжүүлдэг нийгэм. Би үүнд суралцсан. Ингэж эрмэлзэж мөрөөдөж явдаг.
-Яаманд ажиллаж, улс төрийн албан тушаалууд хашиж байсаныг, байгааг тань мэднэ. Энэ бол өөрийн тань өнөөдрийн энэхүү сонголтыг хийж УИХ-ын сонгуульд өрсөлдөх, хууль тогтоох, дээд шийдвэр гаргалцах түвшний эрмэлзлэлийг буй болгосон биз ээ...
-Тийм ээ, Зам тээвэр, барилга, хот байгуулалтын яаманд мэргэжилтнээс эхлэн ажиллаж, сайдын зөвлөх, Ардчилсан хүчний холбооны Тамгын газрын дарга, гүйцэтгэх захирал гэх зэрэг ажил, албан тушаалуудыг хашиж ирлээ. Эдгээр ажлын дадлага туршлага, нийгэм, төрийн үйл ажиллагаа, төр иргэний ойлголцол, харилцан хамаарал, бодлого үйл ажиллагааны эрэлт хүсэлт гээд олон агуулгаар надад хөрөнгө оруулалт боллоо. Энгийнээр хэлэхэд, төр ард түмэнд хэрхэн үйлчилэх ёстой, тэд төрөөс юу хүсч байна, төрд тэднийг төлөөлөгчид хэрхэн ажиллаж, юугаар туслах ёстойг онцгойлон ойлгосон он жилүүд байлаа. Энэ чиглэлд ихээхэн өндөр зорилго зорилттой ажиллаж ирсэний учир таны хэлсэнчлэн энэхүү УИХ-д өрсөлдөх өнөөдрийн боломжийг надад олгож байгаа юм. Миний ажлын туршлага, бий болгосон баялаг бол ард иргэдэд санхүүгийн туслалцааг үзүүлэх, тэдэнд өөрт нь байгаа баялагийг эдийн засгийн жинхэнэ эргэлт болгоход тусалж чадахаараа энэ сонголтыг надад бий болгож байна.
-Таны энэ үг их бодьтой, ялангуяа малчдын сонорт үнэхээр наалдацтай байхаар сонсогдож байна. Монгол мал тэр чигээрээ мөнгө баялаг атал өнөөдөр ямар байгааг бид харж байна. Сонины булангийн мэдээнд нэхий 500 төгрөгийн ханштай гээд байж байгаа нь эмгэнэл юм даа...
-Та үнэн хэллээ. Монголын мал, энэ таван эрдэнэ өөрөө ургадаг, төлждөг, нөхөгддөг ер бусын гайхамшигтай баялаг. Дээр нь биднийг тосож авсан, тэврээд үлдэх сайхан газар шороо минь. Гагцхүү үүнийг эдийн засгийн сонгодог эргэлтэд оруулах арга зам, шийдвэр, үйлдвэрлэл, технологи үгүй байна. Дээр нь эрхтэн дархтангуудад малчдаатариаланчдаа гэх сэтгэл, сэтгэлгээ үлэмж дутагдаж байгаа нь өнөөдрийн энэ байдлыг бий болгосон. Сэтгэл чухал. Малчид, тариаланчид бол эх орны амин эрдэнийг өсгөн үржүүлж, эх нутгийг эзэнтэй, улс монголыг соёл, уламжлал, хэв төрхөөр нь авч явж байгаа үнэхээр хүндэтгэлт хүмүүс. Зундуйн Дорж гуайн хэл, хил, мал гуравтайгаа байхад хэн баян монгол баян гэдэг туйлын үнэн ч, өнөөдөр энэ байдал эсрэгээрээ байгаад л хамаг учир байна. Тэгвэл, үүнийг утгаар нь, малчин тариаланчдыг баян, малыг нь, буудай ногоог нь эдийн засгийн жинхэнэ эргэлтэд оруулж, түүгээрээ тансаг хангалуун амьдралыг бий болгон амьдрахад нь миний бие өөрийн чадахаар тусалж, арга зам, хөтөлбөр төслийг боловсруулж, санхүүгийн арга замыг тодорхойлж, улмаар хууль тогтоох дээд байгууллагад эрх ашгийг сахин сууя гэсэн итгэл сэтгэлийг эрмэлзэн ийнхүүТөв аймгийнхаа эгэл жирийн хүмүүсийн төлөө зүтгэхээр өрсөлдөхөөр шийдсэн. Дээр нь нэг зүйл тодотгоход, би ямар нэг сэтэр зүүх, ямаа ухнаараа дуудуулах гэж биш яг үнэхээр энэ сайхан хүмүүсийн аж амьдралыг сайхан болгох юмсан гэсэн тийм итгэл, мэдлэг байна. Сурталчилгааныхаа нээлтэн дээр ч хайртай эмээгийнхээ нэрийг барьж андгайлсан минь ийм учиртай.
-Малчдад энгийн тодорхой жишээгээр ярьж өгөөч. Жишээлэхэд, таны хамгийн ойрт төлөвлөж байгаагаар ямар ямар дэвшилтэт шийдэл гарцууд байна вэ?
- Томоор нь, бүүр ерөнхийгээс нь нарийвчлан ярьвал маш их зүйл байна. Юуны өмнө ганцхан жишээгээр ярья. Монголчууд өнөөдөр тавь гаруй сая малтай атлаа сүүний хэрэглээнийхээ дөрөвний гурвыг импортын сүүгээр хангаж байна. Энэ хачин байгаа биз. Гэтэл манай улсын нийт малын хорь орчим сая нь эх мал байгааг, үхэр, хонь, ямааг бүгдийг адилтгаад хамгийн багаар өдөрт нэг эхээс нэг литр сүү саана гэж тооцоолвол өдөр бүр 20 сая литр сүү бэлтгэх бололцоотой. Бизнест нэг мөнгө ч мөнгө. Банк юм уу таньдаг хүн чинь таниас зээлсэн мөнгөө авахдаа нэг ч зоос дутаахгүй авч байгаа биз дээ. Өө яахав энэ Дорж жоохон ядруу юм үүнээс 100 төгрөг хасчихъя гэхгүй байгаа биз. Үүнтэй адилаар малчид маань ч гэсэн өөрт байгаа тэр ашиг орлого олж болох бүх боломж бололцоо, нүх сүв бүхнийг ашиглаж байж л орлого олж, мөнгөний гачаалаас гарч, сайхан амьдрах болно. Тэрнээс би та нар хонь саагаад мөнгө олно гэж хэлээгүй. /Инээв/ Ингэж гуйвуулаад байна лээ. Яахав уламжлалаа мартсан зарим хүний сул үг биз. Гэхдээ хонь холбож саадгийг мартсан дарга цэрэг нар цаана чинь байна. Хонь холбох гэснээс манай хонь 200 хүрэхгүй грамм сүү гардаг байтал гадны улс оронд ямаа шиг 3,4 литр сүү өгдөг сүүний чиглэлийн хонь байна. Махны чиглэлийн саффолк хонь монголд нутагшуулаад амжилттай явж байна. Тэр хонь монгол хонь шиг нуруу сүүлэндээ өөхөө хуримтлуулдаггүй. Махтайгаа холилдож хуримтлагддаг учраас харахад, идэхэд хүртэл өөхгүй гэмээр. Манай хүмүүс сүүлийн үед өөх тос хортой гээд үнэн худал нь мэдэгдэхгүй ярианаас болж өөхөө хаях нь ихсэж байна. Хайран малчдын хүч хөдөлмөр хаягдаж байна. Нөгөө талаас мөнгө хаягдаж байна. Ийм шилмэл, хүмүүсийн хэрэгцээг хангасан мах, сүү нийлүүлмээр байгаа юм. Уг нь хонины сүү бол бүх малын дотроос хамгийн тослогтой, хамгийн чанартай сүү байдаг. Тэгэхээр бид зөвхөн үхэр ямаа гэлтгүй таван төрөл дээрээ мах, сүүний гарц нэмэгдүүлэх чиглэлээр үүлдэр угсаа сайжруулах ажлуудыг хийх ёстой. Эрүүл мах, сүүтэй гэдгээ батлах нотлох ажлыг хийвэл гадаад зах зээл ч нээлттэй байна. Урд 2 тэрбум, хойно 350 сая хүн ам байна. Ургамлаас гаргаж авсан хуурай шүүс биш цэвэр малын сүүгээр монголоо төдийгүй урд хойд хөршөө хангах ч боломж байнаа л гээд байгаа юм. Дээр нь дотоодын сүүний үйлдвэрүүд гадны хулхи хуурай сүүгээр биш, цэвэр монгол шингэн сүүгээр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ. Мах ч мөн адил. Монголын томоохон ресторанууд австрали, японоос үнэтэй мах авч байна. Бас нэг сонин жишээ бол японд би нэг үхрийн ферм очиж үзсэн. Тэр фермээс японы хамгийн том ресторанууд,баячууд махаа авдаг. Нэг килограмм нь бараг 500 доллар. Итгэмээргүй байгаа биз. Гэтэл манайд нэг кг үхрийн цул мах 5000 төгрөг. Яг малчдын гар дээрээс бол бүр л хямд авч байгаа. Яагаад ийм их үнийн зөрүүтэй байна вэ? Учир нь тэр япон үхрийн махыг түүхийгээр нь иддэг. Тэгэхээр ариун цэврийн маш өндөр шаардлага хангасан байранд тэжээнэ. Махыг нь зөөлхөн байлгахын тулд исгэсэн буудайн үр буюу пиво уулгаж, тусгай хүн иллэг массаж хийж байдаг. Тэгээд мах нь аманд хайлчихмаар зөөлхөн болчихдог юм байна. Гэтэл нийт япончууд нь биднээс экологийн цэвэр бөгөөд амттай мах авъя гээд байдаг. Бид гаргаж чаддаггүй ээ. Аль 26 жилийн өмнөөс л ярилаа. Одоо ажил хэрэг болгох цаг. Үгүй бол ингэж худлаа ярьж малчдаа маллах хэрэггүй. За нэг иймэрхүү. Ер нь бол эрүүл эко бүтээгдэхүүний хэрэглээ аяндаа сайн үр дүнгүүд өгч, хэрэглээ нэмэгдэнэ, дархлаажина. Энэ маань бүгд л малчид, тариаланчдын орлого нэмэгдэнэ гэсэн үг. Малчид орлогоо ойр зуурын зүйлд биш үргэлжийн орлоготой, тав тухтай, ашиг тодорхой бизнесээ бэхжүүлэхэд зарцуулна. Зөвхөн сүүн дээр гэхэд ийм байна. Цаана мах, ноос ноолуур, хөөвөр, дэл сүүл, эвэр туруу, дайвар бүтээгдэхүүн, маш олон зүйл бий. Малаас хаях юм байдаггүй гэж монголчууд маань хэлдэг. Энэ үнэн. Гол нь энэ ажлыг эхлэхээс, эхлүүлэхээс, боломжийг олгохоос, сэтгэлгээг өөрчлөхөөс эхлэх хэрэгтэй байна.
-Үнэндээ бол малчид бол арга замыг нь олвол, тусалчихвал маш их баялагийг эзэмшиж буй улс л даа...
-Малчин хүн бол бизнесмэн л юм шүү дээ. Хөгжсөн орны жинхэнэ баячууд бол ерөөсөө малчид, фермерүүд, тариаланчид л байдаг. Улсаа тэжээдэг, тэр хэрээр хүндлэгдэн хайрлагдсан хүмүүс байдаг.Мөнгө хөрөнгөтэй. Гэтэл манайд эсрэгээрээ байна. Монголын нийт малчдын зээл авсан мөнгөн дүн 220 гаруй тэрбум төгрөг. Хүү нэн өндөр. Тэтгэвэр болон цалингийн зээлийн хүү 18 байхад түүнээс арван хувиар илүү байж байгаад жаахан жаахан буурч л байна л даа. Малчны зээлийн хүүг жилийн 10 хувь буюу 0,8 болгож бууруулсан нь цөөхөн, нийт малчдын 0,1 хувьд л дэмжлэг болж очиж байгаа юм. “Сайн малчин” хөтөлбөрийн хүрээнд “”Малчин” данстай, эрүүл мэндийн болон нийгмийн даатгалаа төлсөн, малаа тарилга туулгад бүрэн хамруулдаг 15-хан мянган малчинд л очиж байгаа юм. Тэгэхээр малчид маань өөрсдөө хариуцлагажих замаар цаашдаа малчдын зээлийн хүүг бууруулах, орлого олох олон эх үүсвэрийг бодлогоор дэмжих ажлыг зөвхөн төр засаг биш орон нутаг, малчид маань санаачилж, бидэнтэй хамтарч шийдэх хэрэгтэй байна. Миний өмнө өгүүлсэн, тэрхүү улс орнууддаа шалгарсан фермерүүд, малчин, тариаланчид мөн энэ замыг туулж, хийж хэрэгжүүлж байж л жинхэнэ баялаг бүтээгчид болон тийн хүндлэгдсэн, шалгарсан бизнесмэнүүд болсон хэрэг. Тиймээс энэ бүхнийг малчиддаа тайлбарлан таниулж, сэдэлжүүлж, зөвлөгөө өгч, дэмжиж, хамтарч чадах нь миний ажил юм. Миний зорилго юм. Идэх, өмсөх зүүхдээ зориулж биш эргээд олох ашгаа тооцоолж санхүүгийн зөв зээл авч, зөв ажиллаж, төгс төгөлдөр амьдрах боломж малчдад маань бий. Тэр боломжийг төр засаг тэр дундаа малчдын итгэлээр энэ УИХ-д сонгогдож ажиллаж байсан нөхдүүд бий болгох ёстой. Харамсалтай нь өдийг хүртэл өнөөх л бахь байдгаараа. Монголд малын тоо өсөөд байтал, малчдын орлого буураад байгаа нь энэ мэт олон арга замыг шийдвэрлэж чадахгүй байгаад л учир байгаа юм. Сайн малчин бол сайн бизнесмэн юм. Та бол хөдөөний мал дагасан хүн биш, хүмүүсийг хоол хүнс,хувцас хунараар хангаж байдаг хамгийн мундаг бизнесмен юм. Миний сонгогчдын ихэнх нь малчид. Тиймээс л би тэдэнд туслах ёстой. Чадна гэдэгтээ ч улам итгэж байна.
-Таны унаган нутаг аль тоонот вэ. Гэр бүлээ танилцуулаач...
-Миний аавын, миний унаган нутаг бол Сэргэлэн сум, Авдарбаян. Ер нь монголчууд бол бүгдээрэээ, язгуураараа малчин, эх ариун тоонот нь малчны л өргөө шүү дээ. Үнээгээ сааж, өрмөө загсааж, аав нь адуундаа явж, ах нь унагаа ногтолж, айраг цагаагаа бултаараа бэлдсэн Монгол амьдрал минийх, биднийх. Манай гэр бүлийн хүн Д.Очгэрэл нийгмийн сайн сайхан, хэв журмыг сахиулахын төлөө ажилладаг хүн. Бид гурван хүүхэдтэй. Бага нь ой ч хүрээгүй. Одоо ч гэсэн хөхүүл. Гэхдээ би жирэмсэн байхдаа хамт олныхоо хүчээр 8 давхар байшин бариад ашиглалтанд оруулж байсан учраас сонгуулийн энэ зэргийн ажлын ачаалал бол гайгүй. Дээр нь анхны хүүхдээ /охиноо/ Японд оюутан байхдаа төрүүлж, үүрч дүүрч сурч, давхар ажиллаж байгаад сургуулиа төгссөн. Хамт ажилладаг, сурдаг япончууд их гайхдаг байсан. Яаж ингэж амжуулж, үүрч чадаж байна аа гээд. Ер нь бол хүн шальчигнахгүй зүтгээд тэмцээд явахад, амьдрал заавал шагнадаг гэдэгт итгэдэг. Манай гэр бүлийн хамгийн агуу том гишүүн бол зуун насалж, зургаадай таяг тулсан эмээ минь юм. Тэр хүний хишиг буянаар л бид энэ зэрэгтэй сайхан амьдарч, би эмээгийнхээ төрсөн, өөрийнхөө өссөн нутагт нэр дэвшээд байна даа. Ийм сайхан нутгийн, ийм сайхан хүмүүс сайхан амьдрах эрхтэй гэж би цаг үргэлж боддог.
Танд амжилт хүсье.
-
2016 оны 6 сарын 21
“Энэ сайхан нутгийнхаа энэ сайхан хүмүүсийн аж, амьдралыг сайн сайхан болгохын төлөө зүтгэнэ” гэдгээ дахин дахин сануулж, худал амлаж биш хийсэн ажлаараа харуулахаа батлан, мөнгөн ембүү шиг бодлого зорилгоо алд цэнхэр хадган дээрээ тавиад нутгийн зон олон та нар луугаа руугаа зорьж ирлээ. Та сайхан тосоод аваарай. Би Таньд л итгэж байна шүү. Хэдүүлээ сайхан болноо. Баярлалаа.
-
2016 оны 6 сарын 21
Гацууртын ордод ашигт малтмал олборлох тухай УИХ-ын зарим гишүүн, нөлөө бүхий хүмүүс зөвтгөж, байгалийн баялгаа эдийн засгийн эргэлтэд оруулъя гэж байсан бол нөгөө хэсэг нь ашиглавал хүнцлээр байгаль орчин бохирдоно, түүх соёлын үнэт зүйлс устана гэсэн эцэс төгсгөлгүй маргаан саяхныг хүртэл өрнөсөн. Энэ маргааны эхлэл “Сентерра гоулд” компанийн дөрвөн тусгай зөвшөөрлөөс үүдэлтэй.
“Ноён уулаа аваръя” хөдөлгөөнөөс Гацууртын орд дахь тус компанийн лицензүүдийг хүчингүй болгох нэхэмжлэлийг өнгөрсөн гуравдугаар сард шүүхэд гаргасан юм. Тэд “Сентерра гоулд” компанийг Ашигт малтмалын тухай хуулийг зөрчин орон нутгийн иргэдийн саналыг авсан гэх хуурамч нотлох баримт бүрдүүлсэн, бас зарим баримтыг хууль бусаар цуглуулсан байж болзошгүй хэмээн буруутгаж буй. Уг нэхэмжлэлдээ Ашигт малтмалын газрыг албан ёсоор хариуцагчаар татсан. Шаардлагатай бол Засгийн газрыг ч татах үндэслэлтэй гэж мэдэгдэж байв. Энэ тухай өмгөөлөгч Г.Батбаяр манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа Нийслэлийн Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд маргаантай байгаа тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгуулахаар нэхэмжлэл гаргасан. Бидний нэхэмжлэлийг үндэслэлтэй, маргааныг шүүхээр шийдье гэсэн шүүгчийн захирамжийг хүлээн авлаа. Гацууртын ордтой холбоотой эцэс төгсгөлгүй маргаанд Засгийн газар шүүгчийн үүргийг гүйцэтгэж шийдвэрлэсэн. Засгийн газар мөнгө төгрөгтэй эрх мэдэлтэй талд нь үйлчиллээ гэсэн хардлага олон түмний дунд бий болсон. Тиймээс энэ бүх маргааныг шүүх дээр шударгаар шийдүүлэх боломжтой. Үнэхээр байгаль орчин хордох гээд байна уу, эсвэл лицензийг хууль бусаар авсан уу, баялгаа ашиглах нь Монгол Улсад ашигтай юу, олон улсын гэрээг зөрчихгүй байна уу гэх зэргээр талууд эрх тэгш, нотлох баримттай гаргаж ирсний үндсэн дээр хуульд зааснаар мэтгэлцэх боломжтой болсон. Ингэвэл ард түмэнд эргэлзээ байхгүй болно” гэж байв.
Ноён уулан дахь тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгох эсэхийг магадлах шүүх хурал Нийслэлийн Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд болсон юм. Шүүх бүрэлдэхүүн “Сентерра гоулд” ХХК-ийн ашиглалтын дөрвөн лицензийг хүчингүй болгосон. Харин хариуцагч тал болох Ашигт малтмалын газар уг шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөлгүй, давж заалдсан юм. Давж заалдах шатны шүүх хурал өнгөрсөн сард болж талуудыг хэргийн материалаа дахин бүрдүүлэхийг даалгав. Ингэснээр тун удахгүй Гацууртын ордод олборлолт явуулах эсэхийг шүүх дахиад эхнээс нь хэлэлцэнэ. Хэдийгээр “Сентерра гоулд” компани хайгуул, олборлолтын ажлаа үргэлжлүүлэх боломжгүй ч лиценз нь албан ёсоор хүчингүй болчихоогүй байна.
Иргэний нийгмийн байгууллага, Сэлэнгийн Мандал сумын ард иргэд Ноён ууланд олборлолт явуулбал эртний түүх дурсгал өртөх эрсдэлтэй хэмээн эсэргүүцэж байгаа. Харин тус компанид тусгай зөвшөөрөл олгосон Ашигт малтмалын газрынхан анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг эсэргүүцэж давж заалдсан. Наанаа бол хуулийн дагуу зөвшөөрөл олгосон хэмээн маргаж байгаа. Харин цаана нь монголчуудын эрх ашиг хөндөгдөж, бүх нийтийн эсэргүүцэлтэй тулж байгааг тэд ойлгосонгүй бололтой. Эсвэл ойлгосон ч үл тоож байна уу.
Гацууртын ордын асуудал анхнаасаа улстөржиж, бүлэг хүмүүсийн эрх ашиг бий болсон нь илт байгаа билээ. Гэтэл АМГ-ынхан ард түмний эсэргүүцлээс зөрж тэдний талд зогсож байгаа нь цаанаа ямар нэгэн далд санаа агуулж байгаа ч байж болох.
Б.ЗАЯА
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
-
2016 оны 6 сарын 20
Юуны өмнө 30 настайдаа юу хийж байсан бэ гэдгээ нэг эргэцүүлэн бодоорой. Сургуулиа төгсөөд ажлын гараагаа эхэлж бүх зүйлийг суралцаж эхэлдэг амьдралын нэгэн суралцах үе.
Амьдралын бүх зүйлс нас насаараа ээлжлэн явагддаг. Тийм ч учраас 1.5 с 3-5 насандаа цэцэрлэгийнхээ ахлах бүлэгт явж, зургаан наснаасаа нэгдүгээр ангид орж 12 жил суралцаад дунд сургуулийн боловсрол эзэмшдэг. Дараа нь их сургуульд орж сургуулиа төгсөөд ажлынхаа гарааг эхэлдэг шүү дээ.
-
2016 оны 6 сарын 20
Мөнгөний гачаалаас гаргаж, санхүүгийн эрх чөлөөнд хүргэнэ гэсэн бүхэл бүтэн намын дайны уриа дэвшүүлсэн байна. Японд эзэмшсэн санхүүгийн боловсрол, үйлдвэрлэлийг буй болгох ухаан, менежментийн ололтоо Төв аймгийнхаа сонгогч ард түмний амьдралын эх болж байгаа мал, тарианы нь хишиг буянтай шүтэлцүүлэн нийтээрээ чинээлэг сайхан амьдрахын хүсэл мөрөөдөл, ажил хэрэгч бүтээн байгуулалтад уриалан дуудаж байна.
-
2016 оны 6 сарын 16
Өнжүүл,Бүрэнгийн нутгийг хаад болзсон нутаг. Тэгэхээр төгс дээд зохионгуй, адис жанлавыг энэ нутаг маань шингээсэн нь дамжиггүй хэмээн Бавуугийн Лхагвасүрэн найрагч нэгэнтээ уяралтай болоод яруухнаар өгүүлсэн нь бий. Тийм ээ, нээрээ ч , Өнжүүл, Бүрэнгийн ухаа толгод,ер Төв сайхан аймгийн хээр тал, хангай, говь, халхын ханагар нутгийн дээж нь билээ. Энэ л сайхан нутгийн хүн ард, нийгэм төрийнхөө төлөө зүтгэхээр зориг итгэл шуудран УИХ-ын сонгуулийн 29-р тойрогт АН-аас нэр дэвшигч Тэрбишийн Энхсайхантай ярилцлаа.
-
2016 оны 6 сарын 16
ДЭМЖИЖ БОЛОХООР ХҮН №1
Сонгууль дөхөөд ирэхээр ишиг, хурга нь мэдэгдэхгүй эрлийз хурлийз эх орончид гарч ирдэг энэ үед бид сэтгэлдээ ард түмнээ тээсэн, тархи ухаандаа эх орныхоо алсын харааг бодлогын түвшинд харж чадах тийм л улирдагчдыг хүссээр! Тоон дотор үсэг гэгчээр худал хэлж, хулгай хийсэн хүмүүсийн дунд цөөн боловч жинхэнэ төрд байх ёстой хүмүүс өрсөлдөж буй нь сайн хэрэг. Түүний нэг бол Говь-Алтай аймгийн Халиун сум, Халиун голын хөвөөнд төрж, өссөн зохиолч, сэтгүүлч Б. Наминчимэд юм. Түүнийг би аавынхаа хайртай шавь нарын нэг гэдгээр бага наснаасаа мэддэг ч хувь хүнийхээ үүднээс бол сайн зохиолч, ирээдүй хойчийнхоо төлөө их зүйл хийсэн хүн гэдгээр нь илүү хүндэлдэг билээ. Одоо цагт жинхэнэ төрийн хүн гэхээс илүү хэн олны танил болж дуулиан дэгдээж чадсан, хэн их мөнгө тарааж чадсан нь сонгогддог, хүндлэгддэг болсон нийгэмд түүний хийж бүтээсэн зүйлийг бид мэддэг бас талархдаг байх ёстой юм. Тэрбээр гэр бүлийн хамтаар ДЭЛХИЙН ХҮҮХДИЙН СОНГОДОГ ЗОХИОЛЫН 108 цувралыг орчуулж, редакторлож гаргасан нь түүний даруухан хэрнээ ирээдүй хойчийнхоо төлөө хэрхэн санаа тавьж, зүтгэж чаддагийн нэг илрэл бизээ. Тэрбээр амиа бодсон сэхээтэн биш юм!!! Цагаан гартны эгнээнд бус ардынхаа дундаас илгээлтийн эзнээр явж мал хариулж, барилга барьж бидний хүнд хашир гэж боддог бүх л ажлыг хийж ирсэн арвин туршлагатай нэгэн билээ. Түүнийг өнгөрсөн үед биш одоо цагт ч ямар энгийн хүн болохыг түүний амьдралдаа хийсэн бүтээснээр дүгнэж болно. Вашингтон хотод МОНЦАМЭ агентлагийн төлөөлөгчөөр ажиллаж байх үед “Даяар Монгол” сэтгүүлийг эрхлэн гаргаж хүний нутагт амьдрах гэж тэмцэж яваа монголчуудыгаа хэрэгцээт мэдээллээр хангаж олон хүнийг ажил амьдралтай нь холбож өгөх гүүр нь болсон гэдэг. Өөрөө ч гэсэн ажлын хажуугаар гэр бүлээ тэжээх гэж олон хар бор ажлыг хийсэн нь өдгөө түүнд амьдралын хар цагааныг биеэр мэдэрч асуудлыг гаднаас биш дотроос нь харж, дүгнэх чадварыг өгсөн гэж хардаг юм. Түүн шиг энгийн ардаас төрж малчны амьдрал ахуйг биеэр туулж мэдэрч, зовлон бэрхшээлийн дунд эрдэм ном сурч түүнийгээ эх орон, ард түмнийхээ төлөө зориулж яваа хүн л ГОВЬ-АЛТАЙ аймгийн хөгжлийг цаашлаад монголын хөгжлийг бодлогын хүрээнд ярьж, харж, гүйцэтгэж чадна хэмээн харж, итгэж байна! Говь-Алтай аймаг хэзээд зохиолч, яруу найрагч, ухаант мэргэдээр баян ард түмэн. Тийм ч учраас оюунлаг ард түмэн жинхэнэ ТӨРИЙН ХҮН байж чадах зохиолч, сэтгүүлч Б. Наминчимэдийгээ сонгож чадна гэдэгт итгэж байна. Бурхан буудай уулын буян заяа түших болтугай!
Дашбалбарын Индра
-
2016 оны 6 сарын 16
Сайн дураараа бас нэг жаахан хараалгачихъя даа. Олон нийтийг хуйлруулж сэтгэлзүйгээр нь тоглоод байгаа дуулиан шуугиануудыг зөв унших чадвар их чухал байна. Мүүн гээд нэг хэсэг шуугив даа. Бүгд зэвсэг бариад тэмцэх нь холгүй юм болсон. Одоо нөгөө тэмцэгчид маань сураггүй. Яав? “Дайснаа” дараад дархан цолоо мандуулчихсан уу? Үгүй ээ, тэр удаагийн шуугиан дэгдээлт улстөрийн зорилгоо нэгэнт биелүүлчихсэн учраас “түмпэн нүдэгчид” өөр сэдвээр пижигнүүлж байгаа. Яг л царцааны нүүдэл шиг яваад өнгөрлөө гэсэн үг. Эргэж энэ сэдэв рүү харахгүй ч байж мэднэ. Хэрэгтэй гэвэл хэзээ ч хамаагүй босгоод ирж ч мэднэ. Харин шашны гаж урсгал, сөрөг нөлөөний асуудал хэв хэвээрээ үлдэнэ, энэ сэдвээр үнэн сэтгэлээсээ харанга дэлдсэн хүний үг цаашид үнэ цэнэгүй болно. Үр дүн нь ердөө л энэ.
Одоо бол оффшор дансны тухай сэдвээр сүрхий шуугиж байна. Ээлжит сэдэв болохоос эх оронч тэмцэл биш гэмээр харагдаад байна. Яагаад? Яагаад гэвэл үнэхээр хар цагааныг ялгая гэж байгаа бол оффшор үйлчилгээний сайн муу талыг олон нийтэд тайлбарлаж ойлгуулаад, зөвхөн хууль бусаар олсон орлогоо нуухын тулд оффшор данс ашигласан, эсвэл оффшор дансан дахь мөнгөө хууль бус зүйлд ашигласан этгээдийн тухай ярих ёстой. Буруутай этгээдэд л хариуцлага хүлээлгэх ёстой. Дэлхий даяараа ингэж л хандаж байгаа.
Татвараас зугтаалгасан асар их мөнгө эргэлдэж байгаа нь терроризм, зэвсэгт бүлэглэлийг санхүүжүүлэх эх үүсвэр болох вий гэж болгоомжилж, оффшор хяналтыг сайжруулах тухай дэлхий ярьж байна. Оффшор данстай улстөрч, албан тушаалтнуудтай хариуцлага тооцно гэдэг нь төрийн мөнгийг зувчуулж аваачаад нуучихсан эсэхийг нягталж гэм буруутай бол хариуцлага хүлээлгэнэ гэсэн үг. Гэтэл оффшор данс ашиглан хөрөнгө оруулах гэж байгаа, бизнесийн хэвийн үйл ажиллагааг хууль номын дагуу явуулж байгаа бүх хүнийг харлуулах ажил яваад байгаа нь туйлшрал. Гучин хэдэн онд бүсгүйчүүдийн үсийг хяргаж, далан хэдэн онд өргөн өмдний шуумаг хайчилж байсан тэр л сэтгэхүйгээр асуудалд хандаад байна. Оффшорын асуудлыг улстөрийн зорилгоор хөөрөгдсөн зорилго нь биелчихээр л шуугиан таригсад чив чимээгүй болчихно. Харин оффшорын асуудал асуудал хэвээрээ үлдэнэ.
Гэхдээ нийгмийн бухимдал намдахгүй. Тэр үед шал өөр сэдвээр нийгэм бухимдана. Яагаад гэвэл нийгэмд бухимдал үүсгэх бүртээ улстөрийн хожил хийхийг эрмэлзэгсдийн цуваа урт шүү дээ.
-
2016 оны 6 сарын 16
Нэрээ сайнаар дуудуулж явахаас дутахгүй нэг чухал зүйл бол бүтэн нэрээ хагаслан дуудахгүй, бас дуудуулахгүй байх явдал юм. Ахмадууд бидэнд ”Бие биенийхээ нэрииг бүтнээр нь хэлж бай” гэж байнга сануулдаг. Ийн санууллх, шаардахын учир нь хүний нэрийг хагасласнаас нэрийн бэлэгшээлт утга нь гажих, уг хүний заяа тавилан нь хагасрах, хазайх, ажил үйлс нь дутуу дулимаг байх, буян хишиг нь дундрах, бүр цаашилбал нас нь богиносох зэрэг таагүй муу ёроос цээрлэж буй чин санаа юм. Гэтэл бид дээдсийнхээ энэ сургааль, шаардлагыг хэрхэн биелүүлдэг билээ? Европ зүгийн ард түмнүүдийг дуурайсхийн, өхөөрдөл, дотносолын байдалтайгаар Наранцэцэгийгээ Нараа, Баярсайханыгаа Баяраа гэцгээн аав, ээжийнх нь бэлгэшээн өгсөн бүтэн сайхан нэрийг нь хагаслахын дээр хагаслахын аргагүй богино нэртэй Батыгаа хүртэл Баагий гэцгээн нэрнийх нь утга учрыг бүрэн алдуулж монгол биш үг, монгол биш нэрээр дуудаад хэвших тийшээ болжээ.
Хагаслан дуудсан нэрийн тухай нийтийн мэдэх жишээ бол Мөөгий, Баянаа, Хадаа. Дээдсийнхээ цээрийг үл хэрэгсэн аваргуудынха» нэрийг монгол даяараа хагаслан дуудацгааснаар Мөнхбат, Баянмөнх аваргуудынхаа олимпийн аварга, Хадбаатар аваргынхаа дархан аварга болох заяаг нь хагаслаагүй байгаа даа, бид.
Хувь хүн ч бай, бүхэл бүтэн ард түмэн ч бай зөв хэвшил, төлөвшлөө бататгаж байхын зэрэгцээ, анхандаа нэг их мэдэгдээгүй боловч алсдаа буруу нь тодорхой болсон аливаа олдмол зан, заншлаа эрсхэн хаяж чаддаг баймаар санагддаг билээ. Үүний бэлээхэн нэгэн жишээ нь бие биенийхээ нэрийг хагаслан дууддаг болчихсон бидний буруу хэвшил мөн.
Хүүхдийн нэрийг эцэг эх нь өхөөрдөх, товчлох, маяглах байдлаар, найзууд нь дотносох янзаар хагаслан хэлэх явдал их. Миний танил нэгэн айл Саранцэцэг, Сарангэрэл, Саранчимэг гэсэн 3 охинтой боловч бүгдийнх нь “Саран”-г орхиод охидоо зүгээр л Цэцэг, Гэрэл, Чимэг гэдэг болчихсон билээ. Эндээс үзэхэд хүүхдүүддээ хоёр үгтэй нэр өгөхдөө нэгийг нь адилхан өгчихвөл бүх зүйл энгийн байх байгалийн жамаар аав, ээж өөрснөө эхлээд өөрийн эрхгүй ижил нэрийг нь гээн ялгаатай нэрээр нь дууддаг байна. Тэгэхээр хүүхдийнхээ нэрийг бүтэн байлгах буюу буян заяаг нь бүтэн байлгахын тулд хүүхэддээ иймэрхүү нэр өгөхөөс аль болох зайлсхийх нь чухал байж мэдэх юм.
www.budda.mn
-
2016 оны 6 сарын 13
АНУ -ын хувьд цөмийн зэвсгээр үл хөөцөлдөх бодлогоо хэрэгжүүлэхийн тулд цөмийн зэвсгийн түүхий эд болох ашигласан цөмийн түлшийг авч хадгалах улс орныг хайж байсан аж.
-
2016 оны 6 сарын 13
Элэгдэж яваа эрх чөлөө минь
-
2016 оны 6 сарын 13
...Уулаар гарч нууц тэнгисээр ирмүй. Чулуунд бууж усанд ариусмуй гэж байдаг. Чулуунд буухад гал гарна, гал, ус хоёр бол бэлгэдэл нь шүү дээ. Ирэх газрын бэлгэдлээр л чандмань гэж байгаа юм. Усны дүрстэй шүү дээ. Бид угтах л үүрэгтэй улс. Ертөнцийн лай Түвдэд угаагдаж байна даа…
-
2016 оны 6 сарын 06
...Монголчууд ч юу байхав, энэ дэлхийн хамгийн адгийн монгол сэхээтнүүдийн байж байгаа царай энэ юм. Ийм байхад манай ард түмэн банк-санхүүгийн хүчирхэг бүлгүүдийн “гарын шүүс” болох нь мэдээжийн хэрэг. Банкны мөлжлөг луйврын талаар юм бичихээр учир зүггүй загнана. Үнэн солиотой ш дээ, манай монголчууд…
-
2016 оны 6 сарын 02
1996 оны УИХ-ын сонгуульд 26 гишүүн, 2000 - 2004 оны УИХ-д 25, 2004 - 2008 онд 31, 2008 - 2012 онд 36 гишүүн дахин сонгогдож байжээ. 100 хувь мажоритар тогтолцоогоор сонгууль явуулах тохиолдолд гуравны нэг нь дахин сонгогддог гэсэн ерөнхий жишиг байдаг юм байна.
-
2016 оны 5 сарын 30
Намын дарга нарын “зураг”-ийг өөрчилсөн эмэгтэйчүүдийн квот
-
2016 оны 5 сарын 25
... М.Энхболд оффшороор дамжуулж С.Баяр, Сү.Батболд, У.Хүрэлсүхийн нэгдсэн эвслийг шахан зайлуулах боломж нээгдэж байна. Нэр дэвшилтийг нь харвал бас ч тийм бололтой. М.Энхболдын фракц бол яг маханд орсон “Дашинхө”, дотоодод үүрлэсэн хувалзнууд...
-
2016 оны 5 сарын 23
...У.Хүрэлсүх, Г.Занданшатар, Т.Бадамжунай, Ж.Мөнхбат нарын нөхдүүдийг алга болсон 14 тэрбумаар БНСУ-д казинод тоглосон гэж шалгаж байсан ч, хэргийн гол эзэн нь тэд биш, харин тус банкны ахлах нягтлан бодогч, МАН-ын дэргэдэх МАСЗХ-ны тэргүүлэгчдийн нэг Ц.Чимэдцэрэн гэгч тодорсон ба тэр нөхөр гав ганцаараа 14 тэрбүм төгрөгөөр казино тоглосон гэх инээдтэй асуудлаар уг хэрэг замхарсан юм...
-
2016 оны 5 сарын 20
“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн үйлдвэрчний эвлэлийн ээлжит 8 дугаар бага хурал энэ сарын 29 хуралдах гэж байна. Тус бага хуралд төлөөлөгчдийг сонгохдоо 40 хүн тутмаас 1 хүнийг төлөөлөгчөөр сонгохоор өөрсдийн төлөөлөгч сонгох журмандаа тусгасан байх юм. Тус дүрэм ёсоор бол “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 6000 ажилтан ажиллагсдаас 150 хүн тус хуралд оролцохоор байгаа чамлалттай тоо гэж хэлж болно.
Учир нь Ажилтан нэг бүрийн цалингаас 1 хувийн татвар цалин дээрээс суутгаж авдаг бөгөөд дунджаар ажилчдаас 9500-17000 төгрөг, удирдах албан тушаалтан 14000-30000 төгрөг авдаг байна.
Мөн тус журамд ҮЭХ-ы даргад нэр дэвшигч нь “Эрдэнэт” үйлдвэрийн ҮЭ-ийн гишүүн байх, ба сүүлийн гурваас дээш жил гишүүний татвараа тасралтгүй төлсөн байх гэсэн заалт оруулж хүний сонгох сонгогдох эрх болон Үйлдвэрчний эвлэлүүдийн эрхийн тухай хуулийг зөрчиж байгаа юм байна. Өөртөө зориулсан дүрэм гаргаж, өөрсдийн тойрон хүрээлэгчийн дунд бага хурал хийхээр төлөвлөж байна гэхэд хилсдэхгүй.
Өнгөрсөн 4 жилийн хугацаанд санхүүгийн болон үйл ажиллагааны олон асуудал гарч үйлдвэрийн ажилчдын эрх ашгийг хамгаалах ёстой ҮЭ-ийн Xороо хэдхэн хүмүүсийн төлөө үйлчилдэг байгууллага болсон гэж үйлдвэрийн ажилчид үзэж эсэргүүцлээ цахим орчинд хүчтэй илэрхийлж байгаа билээ.
Жишээ нь:
Тус холбооны дүрэм ёсоор жил бүр санхүүгийн хяналт шалгалт оруулж гишүүдэд мэдээллийг нээлттэй ил тод мэдээлэх ёстой ч нэг ч удаа мэдээлээгүй байна.
ҮЭХ нь тухайн жилд хийх ажлын төлөвлөгөө жилийн санхүүгийн төсөл, төлөвлөгөө, төсвийн гүйцэтгэлийг удирдах зөвлөлийн 56 хүнээр батлуулж үйл ажиллагаагаа явуулах ёстой ч ҮЭ хорооны дарга Н.Батбаатар тэргүүлэгч 13 хүнээрээ төсөв батлуулж дур мэдэн захиран зарцуулсан байна.
ҮЭ жил бүр “Эрдэнэт” үйлдвэрээс хангамж авдаг. Эрдэнэт үйлдвэрээс 40-50 сая төгрөгийг татаас буюу 4 жилд 200 сая төгрөгийг авсан байна. Бонус, гар утасны төлбөр, Хөдөлмөр хамгааллын хувцас хэрэгсэл, халуун хоол, машины түлш, угаалгын мөнгө г.м Жишээ: 42-90 ОРХ дугаартай машинд нэг жилд 7 сая төгрөгийн шатахууны зардал гаргасан бол тус машины шатахууны зардлыг үйлдвэрээс гаргадаг юм байна.
“Эрдэнэт” үйлдвэрийн ажилчид 4 жилд нийт 2 220 677 865 төгрөг татвар төлсөн ба ҮЭХолбоонд 888 271 146 төгрөгийг хуримтлуулан захиран зарцуулсан. Шилэн дансны тухай хуулийг хэрэгжүүлэн тайлангаа огт тавиагүй байна. Зарцуулалтад хяналт тавихад дараах зөрчлүүд илэрсэн 16 сая төгрөгөөр хэдхэн хүнийг тойруулан шагнасан нь шагналын байгууллага болсон гэнэ. Хангал сумаас нэг га газар 12 сая төгрөгөөр худалдан авсан, Хангал сумын засаг даргад 1 сая төгрөгийн хандив өгсөн боловч зарцуулсан баримт байхгүй. Гурван машины граж дуудлага худалдаагаар 4 800 000 төгрөгөөр авч 11 500 000 төгрөгөөр бариулан 16 300 000 төгрөгөөр 3 граж авчээ, амралтын газар тойруулан хашаа барих нэрийдлээр 18 000 000 төгрөг 2015 онд төсөвлөөд зарцуулж байгаа буруу гэж үзэж буцаан зарж мөнгийг холбооны дансанд төвлөрүүлэхийг дарга Н.Батбаатарт үүрэг болгосон байна.
2014 онд 10 сая гаруй төгрөгийг машины сэлбэг-энд зарцуулсан ба сэлбэг худалдан авсан баримт нь хуурамч, тамга тэмдэггүй зэрэг санхүүгийн хууль дүрмийг зөрчсөн гэж дүгнэсэн байна.
Н.Батбаатар ҮЭ холбооны даргаар сонгогдохдоо ажиллагсдын цалинг 2500 доллар болгох амлалт авч сонгогдсон ч амлалтаа биелүүгүй байна. Эрдэнэт үйлвэрт хэдхэн хүний цалинг амласан амлалтандаа хүргэхийг зорьсон нь ҮЭ удирдлагуудын цалинг нэмэгдүүлсэн нь байна.
Эрдэнэт үйлдвэрийн ажилчдаас цалингаас шударга бусаар дүрэм зөрчин татвар авдаг байна.
Энэ мэт олон зөрчил дутагдлууд гарч “Эрдэнэт” үйлдвэрийн ажилчид хохирч байгаа нь харамсалтай. Үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллага гэдэг ажилчдаа хамгаалдаг, ажлын байрны орчин нөхцөл, цалин хангамжийг сайжруулахын төлөө ажилладаг байхад Эрдэнэт үйлдвэрийн ҮЭ хороо эсрэгээрээ ажиллаж байгааг шинэчилж өөрчлөх шаардлага тулгараад байгаа юм. Ингэхийн тулд ажилтан нэг бүрийн оролцоо хүсэл зориг шаардлагатай бөгөөд та бүхэн тус бага хуралд төлөөлөгч болоход идэвхтэй оролцохыг уриалж байна.
