зар
Улаанбаатар
Өнөөдөр / 2025.10.13
Өдөртөө
Шөнөдөө
ХАЙЛТ ХИЙХ
Эхлэл
Улс төр
Эдийн засаг
Нийгэм
Дэлхий
24 баримт
24 фото
COP17
Спорт
Видео
Сошиал мэдээ
  • Эхлэл
  • Улс төр
  • Эдийн засаг
  • Нийгэм
  • Дэлхий
  • 24 баримт
  • 24 фото
  • COP17
  • Спорт
  • Видео
  • Сошиал мэдээ

Д.Эрдэнэбаатар: “Мазаалай”-г залгамжлах “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг бүтээж байна

Нийтлэлч: Б.Цэрэнлхам 2019-6-27
0
ЖИРГЭХ

Монгол инженерүүд хоёр жилийн өмнө “Мазаалай” хэмээх хиймэл дагуулыг бүтээж, сансарт амжилттай хөөргөсөн билээ. Манай улсад энэ чиглэлийн технологи төдийлөн хөгжөөгүй ч монгол инженерүүдийн ур чадвар бусдаас дутахгүй гэдгээ дэлхийд ийнхүү батлан харуулсан юм. “Мазаалай”-н хувьд хамт хөөрсөн бусад орны хиймэл дагуулаас хамгийн амжилттай байсан нь бөгөөд сансрын хэцүү орчинд удаан хугацаанд ажилласан нь том амжилт юм. Тэгвэл монгол инженерүүд дараагийн бүтээл буюу “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг бүтээхээр ханцуй шамлан оржээ. Ингээд Сансрын инженерчлэлийн доктор, МУИС-ийн багш, судлаач Д.Эрдэнэбаатартай ярилцсанаа хүргэе. 


-Танай багийнхан “Мазайлай” хиймэл дагуулын залгамж халаа болох “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг зохион бүтээхээр ажиллаж байна. Энэ талаар мэдээлэл өгнө үү?

-Энэ сарын 4-ний өдөр “Мазаалай” хиймэл дагуулыг сансарт хөөргөсний хоёр жилийн ой тохиосон. Мөн энэ өдөр МУИС-иас "Нано хиймэл дагуул ба Шинэ боломж" буюу Монгол Улсын хоёр дахь хиймэл дагуулыг зохион бүтээх "Тэмүүлэл" төслийг танилцуулсан юм. Хиймэл дагуул бүтээх гол зорилго нь өндөр технологийн системийг Монголдоо хийж бүтээх, улмаар ийм төрлийн төсөл хэрэгжүүлэх аргачлалыг бий болгох юм. Нөгөөтэйгүүр, шинжлэх ухаан, технологийн чиглэл рүү хүүхэд, залуусыг татах, энэ чиглэлийн боловсон хүчин бэлтгэхэд чиглэнэ. “Мазаалай”-г Япон технологийн тусламжтайгаар МУИС-ийн гурван инженер, багш зохион бүтээсэн. Энэ удаагийн хиймэл дагуулыг эдгээр бэлтгэгдсэн хүмүүс удирдан хийх юм.

-“Тэмүүлэл” гэж яагаад нэрлэсэн юм бэ. Нэрнээсээ их сонирхол татаж байна?

-Манай сансрын нисэгч Ж.Гүррагчаа гуай “Тэмүүлэл амжилтын эх” хэмээн хэлсэн байдаг. Үүнээс санаа авч “Тэмүүлэл” нэрийг өгсөн. Нөгөө талаар манай улс бусад улстай харьцуулахад шинжлэх ухаан, техник, технологийн хувьд харьцангуй  хоцорсон, үйлдвэрлэлийн технологи байхгүй байна. Тиймээс энэ хөгжлийг ойртуулах, бусдадаа уриалах зэрэг олон талын ач холбогдолтой. Бид дэлхийн хөгжилтэй хөл нийлүүлж, техник технологийн дэвшил, өндөр технологийн инновац хийх аргачлал зэргийг нэвтрүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байна. Учир нь өнөөдөр бидэнд тулгараад байгаа олон асуудлыг технологийн хүчээр л шийднэ мөн ирээдүйд технологийн дэвшил аливаа нийгэм, эдийн засаг, хүний амьдралыг илүү тодорхойлдог болох үед юу ч хөгжөөгүй  хараат улс байж болохгүй шүү дээ.

-“Мазааалай” хиймэл дагуулын төслийн гол үүрэг нь юу байсан бэ?

-“Мазаалай” бол НҮБ-д Монгол Улсын хиймэл дагуул дагуул гэж бүртгэгдсэн анхны хиймэл дагуул. “Мазаалай” сансарт 22 сар ажиллаж, мэдээлэл дамжуулж байсан амжилттай. Энэ төсөл нь хөгжингүй орны инженерүүдийг бэлтгэх, хиймэл дагуул хийж сургах зорилготой байсан. Мөн хиймэл дагуулын даалгавар нь шинжлэх ухааны туршилтуудыг сансарт хийх байсан. Төслийн хүрээнд өндөр технологийг хийж хэрэгжүүлэх өндөр мэргэжлийн инженерүүдийг бэлдсэн. Энэ бол төслийн хамгийн гол үр дүн юм.

-Уг хиймэл дагуулыг сансарт хөөргөсөн хугацаанд ямар ямар мэдээлэл цуглуулж авав?

-Сансрын технологийн чиглэлээр эрдэм шинжилгээний 22 өгүүлэл, илтгэл олон улсад гаргасан. Цаашид мэдээллүүдээ дэлгэрэнгүй боловсруулж хэд хэдэн бүтээл гаргахаар төлөвлөсөн. “Мазаалай” хиймэл дагуулын төслийн нэр нь “Birds” буюу ШУВУУД юм. Энэ төсөл үргэлжилж байгаа. Уг төслөөс шинжлэх ухааны мэдээллүүдийг цуглуулж, судалгаа шинжилгээний ажлаа сайжруулахаар ажиллаж байна. Тухайлбал, “Шувууд-3” төслийн цуврал хиймэл дагуул хөөрөхөд Япон, Шри Ланка, Непал зэрэг гурван улсын хиймэл дагуул хөөрсөн. Үүнээс Японы хиймэл дагуулын баз системийн интерфэйс симтемийг зохин бүтээсэн хүн нь манай “Мазаалай” багийн гишүүн Т.Төртогтох юм. Энэ нь шинэ систем бөгөөд энэ сарын 17-ны өдөр сансарт ажиллаж эхэлсэн. Тус хиймэл дагуул сансарт  амжилттай даалгавраа гүйцэтгэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, сансарт ажиллах өндөр технологийн бүтээгдэхүүнийг өөрсдөө зохион бүтээх бүрэн боломжтой гэдгийг монгол инженерийн бүтээсэн шинэ систем харуулсан юм.

Мөн дээрх бүтээлүүд дээр үндэслэн сансрын чиглэлийн төхөөрөмж үйлдвэрлэдэг компани байгуулан технологио олон улсад зарж борлуулах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Гэхдээ маш нарийн технологи, ур чадвар шаарддаг тул энэ чиглэлээр хүний нөөц бэлтгэх, суралцахад цаг хугацаа, алдаа оноо, дамжлага хэрэгтэй. Манай улсад сансрын технологиор юм хийхэд эд анги, тест хийх төхөөрөмжөөс эхлээд бэрхшээл их байдаг. Технологи бүтээнэ гэдэг амаргүй л дээ. Зарим хүмүүс “Мазаалай” хиймэл дагуулыг сансарт хөөргөөд л маргааш нь улсын эдийн засагт их хэмжээний мөнгө орж ирэх юм шиг андуурдаг. Технологийг эзэмшихийн тулд тодорхой хэмжээний үе шат дамжих, цаг хугацаа зарцуулах шаардлага гарна. Эхний ээлжинд эдийн засагт 100 хувь үр ашиггүй байлаа ч ирээдүйд олон салбарт үр ашгаа өгөх үйл ажиллагаа юм.         

-“Тэмүүлэл” хиймэл дагуул “Мазаалай”-гаас ямар ялгаатай вэ?

-“Мазаалай” нь Япон улсад Монгол инженерүүдийн гараар бүтсэн хиймэл дагуул. Харин “Тэмүүлэл”-ийг эх орондоо бүтээхээр зорин ажиллаж байна. “Тэмүүлэл”-ийн хувьд алслагдмал орчноос мэдээлэл цуглуулах даалгавартай. Үүгээр хүрээлэн буй орчин, газар нутгийн мэдээллийг цуглуулахад ашиглаж болно. Мөн “Тэмүүлэл”-ийн дараагийн хиймэл дагуулийг хийхэд хэрэглээ болгох юм. Энгийнээр хэлбэл, өөрсдийн хяналтын технологийн анхны туршилтыг гүйцэтгэнэ гэсэн үг.

-Хиймэл дагуул хэчнээн үнэ өртөгөөр бүтдэг юм бэ?

-Холбооны хиймэл дагуул хэмээх сансрын томоохон хиймэл дагуул байдаг. Энэ нь 300-500 сая ам.долларын өртөгтэй. Дунд оврын зайнаас тандалт судлалын буюу зураг авдаг хиймэл дагуулууд 100 орчим сая ам.долларын өртөгтэй байдаг. Харин 50х50х50 см.куб-ийн хэмжээтэй хиймэл дагуул 3-5 сая ам.долларын өртөгтэй. Мазаалай хиймэл дагуул маань 100 ам.долларын өртөгтэй юм. Сансрын технологитой нь харьцуулахад асар хямд өртөгөөр бүрдсэн гэж хэлж болно. Ингэхдээ Японы технологийг ашиглан хийсэн учраас зардал хэмнэж чадсан. Харин “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг монголдоо хийхэд 300 мянган ам.доллар шаардлагатай гэж тооцоо гаргасан. Гэхдээ 300 мянган ам.долларын хиймэл дагуул нь хамгийн хямд микро хиймэл дагуулаас 10 дахин хямд юм. Түүнчлэн хиймэл дагуулыг эх орондоо нэг удаа хийчихвэл дараагийн удаад үнэ өртөг нь буурах боломжтой.

-Санхүүгийн асуудлыг хэрхэн шийдэж байна вэ. Төр засгаас ямар нэгэн дэмжлэг үзүүлж байгаа юу?

-Төр засгаас энэ чиглэлийг ингэж хөгжүүлнэ гэсэн тодорхой бодлого хараахан алга. Энэ нь нарийн мэргэжлийн хүн байдаггүйтэй холбоотой байх. Юу шаардлагатай гэдгийг гаргаж ирэх мэдлэгтэй экспертүүд тэнд ховор. Бидний хувьд анхны хиймэл дагуул “Мазаалай”-г МУИС, Онцгой байдлын ерөнхий газар болон иргэдийн хандив тусламжаар босгосон. Энэ удаагийн “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг бүтээхэд бизнесийн байгууллагуудтай хамтарч ажиллах төлөвлөгөөтэй байгаа. Одоогоор тийм байгууллагаа хараахан олоогүй байна. Бид төслийн зардлын зарим хэсгийг бүрдүүлэхэд хувь нэмэр болгох зорилгоор “Тэмүүлэл” логотой аяга, малгай зэргийг худалдаалахаар болсон. Энэ нь хүнээс зүгээр мөнгө авах авах биш тодорхой бүтээгдэхүүнээр төсөв босгох зорилготой юм. Мэдээж хувь хүн, байгууллага сайн дураараа дэмжвэл баярлалгүй яахав. Энэ хиймэл дагуулууд чинь Монголчууд та  биднийх л юм шүү дээ.

-Хиймэл дагуулын технологийг нутагшуулахад гол тулгарч байгаа асуудал нь юу байна вэ?

-Дэлхийн бусад улс орнууд технологийн төлөө их өрсөлдөж байна.Тухайлбал, АНУ, БНХАУ нарын хооронд үүссэн асуудал байлаа гэхэд хэн нь энэ технологийн эзэн болох эсэхэд л өрсөлдөж байна гэсэн үг. Эдийн засгийн дайн  гэж яригддаг байсан бол технологийн дайн руу шилжсэн энэ цаг үед бид ч тухайн технологийг цаг алдалгүй эзэмших шаардлагатай.

-Шинжлэх ухаан, технологийн салбарыг хөгжүүлэхэд манай улс хэчнээн төгрөгийг төсөвт суулгадаг юм бэ?

-Дэлхийн улсуудын хувьд энэ салбарт нийт төсвийнхөө 4-5 хувийг зарцуулж байж хөжгилд хүрч байна. Харин манай улсын хувьд 0.02 хувь буюу маш бага байдаг. Ийм төсөвтэй учраас шинжлэх ухаан, технологийг хөгжүүлэх тухай ярих хэцүү. Технологитой болно гэдгийг техник, тоног төхөөрөмж худалдаж аваад болох юм шиг ойлгоод байгаа юм. Гэтэл үгүй. Технологийг анхнаас нь хийгээд алдаа оноог нь суралцсан боловсон хүчинтэй тэр хүмүүс нь ажиллах нөхцөлтэй дэмжлэгтэй байж эзэмшсэн гэж ярина шүү дээ.

Оюун ухаан шингэсэн технологийн чиглэлийн өрсөлдөх чадвартай бүтээгдэхүүн гаргана, тэгж сурна гэдэг цаг хугацаа, хөрөнгө шаардсан ажил. Ийм байлаа гээд хойшоо сууя гэх эрх бидэнд байхгүй. Сайн муу олон янзаар л хэлүүлдэг  Технологийг эх орондоо хөгжүүлье гэвэл энэ мэт ажлыг хийхээс өөр аргагүй. 

Б.Лхам

АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
  • Шинэ
  • Их уншсан
  • Их сэтгэгдэлтэй
  • УОК-ын II, III хуралдааны шийдвэрийн дагуу өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг эрчимжүүлэхийг үүрэг болголоо
    16 цаг 5 мин
  • Тодруулга
    20 цаг 3 мин
  • Олимпын мөнгөн медальт О.Баасанхүүгийн амжилтыг хэн, яаж мялааж байв?
    20 цаг 13 мин
  • ФОТО: НҮБ-ын загвар хуралдааныг нутагшуулсан "EIMUN-2025"
    20 цаг 46 мин
  • Ч.Лодойсамбуу: Ирэх долоо хоногийн хэлэлцэх асуудлын тов дарааллаас Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудал алга болчихож!
    21 цаг 27 мин
  • Х.Нямбаатар: Туул голыг ихээр бохирдуулж буй 80 ААН хуулиа мөрдөж, урьдчилан цэвэрлэх байгууламж барих ёстой
    23 цаг 34 мин
  • Ирэх долоо хоногт УИХ-аар хэлэлцэх асуудлууд
    23 цаг 45 мин
  • Улаанбаатарт 5 градус дулаан байна
    23 цаг 51 мин
  • БӨХ: Өнөөдрийн барилдаанд хэн түрүүлэх вэ?
    Уржигдар 09 цаг 16 мин
  • АМРАЛТЫН ӨДӨР: Та амралтаараа юу үзэх вэ?
    Уржигдар 09 цаг 06 мин
  • Улаанбаатарт 10 градус дулаан байна
    Уржигдар 08 цаг 57 мин
  • Н.Түвшинбаярын амьдралаар баримтат кино хийнэ
    2025-10-10
  • Д.Амарбаясгалан: Маш олон гишүүдийг олон шалтгаанаар дарамталж байна
    2025-10-10
  • "Дэлхийн хуримтлалын өдөр-2025" аяны нээлт боллоо
    2025-10-10
  • НИТХ-ын дарга А.Баяр Пусан-Улаанбаатарын соёлын өдрүүд арга хэмжээг "Busan concert hall"-тай хамтран хийх хүсэлтээ илэрхийллээ
    2025-10-10
  • Удахгүй эхлэх "Алтан цом"-ын төлөөх барилдааны ОНЦЛОГ
    2025-10-10
  • Монголчуудын оролцож буй "Physical: Asia" шоуны тухай бид юу мэдэх ёстой вэ?
    2025-10-10
  • Мэдэгдэл
    2025-10-10
  • Дүүжин замын тээвэр төсөл 38 хувийн гүйцэтгэлтэй үргэлжилж байна
    2025-10-10
  • ӨНӨӨДӨР: "Сэтгүүл зүйн ёс зүйн форум 2025" буюу JEF-2025 зургаа дахь удаагийн форум болно
    2025-10-10
  • Японы анхны эмэгтэй Ерөнхий сайд болж байгаа Санае Такайчи гэж хэн бэ?
  • Маргаашаас худалдаалах ХАГАС КОКСОН түлшний тухай 10 баримт
  • Монголчуудын оролцож буй "Physical: Asia" шоуны тухай бид юу мэдэх ёстой вэ?
  • Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн "Нийт шүүгчийн III чуулган"-д хэлсэн 24 эшлэл
  • Удахгүй эхлэх "Алтан цом"-ын төлөөх барилдааны ОНЦЛОГ
  • Дэлхий нийтийн үзэн ядалтын бай болоод буй Изриал улсын тухай 24 баримт
  • О.Бат-Оргил: Миний сонгосон зам учраас жолоогоо барихад л аз жаргалыг мэдэрдэг
  • Цэцийн дарга Г.Баясгалангийн шүүгээнд хав дарагдсан УИХ-ын гишүүдийн “хэрэг”
  • Х.Нямбаатар: Барилгын компаниуд шугам сүлжээнүүдээ шинэчилж, зэвтэй усны асуудлаа шийдмээр байна
  • СУРВАЛЖИЛГА: Сумаас амжилтын гараагаа эхэлсэн тив, дэлхийн медальтан
  • Д.Амарбаясгалан: Г.Занданшатар дарга аа, өөрийнхөө хийсэн оффтейк гэрээнүүдээ өөрөө тайлбарлаарай
  • Г.Занданшатар УИХ-ын даргаар ажиллаж байхдаа нүүрсний оффтейк гэрээг нууцын зэрэглэлд авснаа мартсан бололтой
  • Ж.Золжаргал: Хятад Улсын татвар, хятад компанийн олсон ашгийн дүнд Монголын уурхай нэмэлт татвар төлж ирсэн гэдгээрээ логик зөрчилтэй, шударга бус байсан
  • MCS групп мэдэгдэл гаргажээ
  • Бор тээг. Хар будаг
  • Ерөнхий сайдын хувь заяаг дэнслэх ТББХ-ны гишүүд
  • Н.Түвшинбаярын амьдралаар баримтат кино хийнэ
  • Хагас коксон шахмал түлшийг борлуулж эхэллээ
  • БӨХ: Өнөөдрийн барилдаанд хэн түрүүлэх вэ?
  • ТББХ 14.00 цагт хуралдаж, Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг хэлэлцэнэ
  • MCS групп мэдэгдэл гаргажээ
  • Х.Нямбаатар: Барилгын компаниуд шугам сүлжээнүүдээ шинэчилж, зэвтэй усны асуудлаа шийдмээр байна
  • Д.Амарбаясгалан: Маш олон гишүүдийг олон шалтгаанаар дарамталж байна
  • Дэлхий нийтийн үзэн ядалтын бай болоод буй Изриал улсын тухай 24 баримт
  • Японы анхны эмэгтэй Ерөнхий сайд болж байгаа Санае Такайчи гэж хэн бэ?
  • Маргаашаас худалдаалах ХАГАС КОКСОН түлшний тухай 10 баримт
  • Д.Амарбаясгалан: Г.Занданшатар дарга аа, өөрийнхөө хийсэн оффтейк гэрээнүүдээ өөрөө тайлбарлаарай
  • Ж.Золжаргал: Хятад Улсын татвар, хятад компанийн олсон ашгийн дүнд Монголын уурхай нэмэлт татвар төлж ирсэн гэдгээрээ логик зөрчилтэй, шударга бус байсан
  • Хагас коксон шахмал түлшийг борлуулж эхэллээ
  • Монголчуудын оролцож буй "Physical: Asia" шоуны тухай бид юу мэдэх ёстой вэ?
  • Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн "Нийт шүүгчийн III чуулган"-д хэлсэн 24 эшлэл
  • Богдхан уулын дугуй цагаан дээрх “Хангарьд”-ын хөшөөг шинэчиллээ
  • Г.Занданшатар УИХ-ын даргаар ажиллаж байхдаа нүүрсний оффтейк гэрээг нууцын зэрэглэлд авснаа мартсан бололтой
  • ТББХ 14.00 цагт хуралдаж, Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг хэлэлцэнэ
  • Ерөнхий сайдын хувь заяаг дэнслэх ТББХ-ны гишүүд
  • Б.Жавхлан: Төрийн сан хоосроогүй
  • Л.Мөнхбаатар: Эр хүн эргээд уулзах нүүртэй, дахиад уулзах даваатай амьдарвал зүгээр
  • Улаанбаатар хотод энэ онд 100.9 км авто замыг бүрэн шинэчиллээ
  • Бор тээг. Хар будаг
  • Ирэх онд 30 км борооны ус зайлуулах шугам угсарна
24 баримт
  • Удахгүй эхлэх "Алтан цом"-ын төлөөх барилдааны ОНЦЛОГ
  • Монголчуудын оролцож буй "Physical: Asia" шоуны тухай бид юу мэдэх ёстой вэ?
  • Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн "Нийт шүүгчийн III чуулган"-д хэлсэн 24 эшлэл
  • Дэлхий нийтийн үзэн ядалтын бай болоод буй Изриал улсын тухай 24 баримт
  • Японы анхны эмэгтэй Ерөнхий сайд болж байгаа Санае Такайчи гэж хэн бэ?
Эхлэл Улс төр Эдийн засаг Нийгэм Дэлхий 24 баримт 24 фото COP17 Спорт Видео Сошиал мэдээ
Холбоо барих Сурталчилгаа байршуулах Зар Вэб сайт хийх

Зохиогчийн эрх хуулиар хамгаалагдсан. Мэдээлэл хуулбарлах хориотой.

Вэб сайтыг хөгжүүлсэн: Sodonsolution ХХК