Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга захирамж гаргаж Даваахүүгийн Пүрэвдавааг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Байгаль орчин, хот, хөдөөгийн хөгжлийн бодлого, агаарын бохирдлын асуудал хариуцсан зөвлөхөөр томиллоо.

Даваахүүгийн Пүрэвдаваа нь:

Монгол Бизнес дээд сургууль, Удирдлагын академийг тус тус төгссөн.

Интернэт хаус ХХК-д менежер

Юу Би Нэт ХХК-д гүйцэтгэх захирал

Петровис ХХК-д менежер

Цэнан ХХК-д гүйцэтгэх захирал

Нийслэлийн Засаг даргын Үйлдвэрлэл, экологийн асуудал хариуцсан орлогч

Нийслэлийн Баянзүрх дүүргийн Засаг даргаар тус тус ажиллаж байсан

Өнгөрсөн өдрүүдэд цахим ерөнтцөөр нэгэн сонирхолтой яриа дэгдсэн нь Зава Дамдин Ринбүчи агаарт ниссэн хэмээх яриа байв. Түүний хувьд нисээгүй ердөө шинэ байгуулсан сүмдээ зураг оруулсан аж. Гэтэл олон нийтийн цахим сайтаар ниссэн гэх мэт буруу ойлголт өгсөн зураг тарсан бололтой.

Ямартаа ч тэрбээр хүмүүсийн ярианд нэлээд бухимдал нь хүрэв үү яав өнөөдөр ийм нэгэн мэдэгдэл таржээ.





”ЗАРЛИГААР БАЙГУУЛСАН СОЁМБОТ ОРОН”

Монгол лам нар болон Монголын уран барилгачдын бүтээл. Монгол орны нэгэн их гайхамшигт уул Дэлгэрцогт хайрхны өвөрт арван жилийн нөр их хөдөлмөр, мяталгүй зоригоор энэ жил Их эрдэмтэн лам Зава Дамдин-ы ойд тохиож ”Зарлигаар Байгуулсан Соёмбот Орон” хэмээх хасжсан хас чулуун суурьтай, болоржсон боржин чулуун ханатай, Бүрэн Ханы эрдэм төгс хар модон хавхлагатай, зүй зайгүй зүмбэр хээтэй, алтан багана, алтан дээвэр, алтан ганжир, алтан хүрдэн, алтан бодь гөрөөстэй, болор шилэн гэгээвч болон шалтай, амилсан аянгат луун чимэгтэй, хамгаалагч хатан зоригт Сүхбаатар жанжин, тойроод баатарлаг туульсын асар, басар арван дөрвөн нохойгоор сахиулсан, Энэ гайхамшигт сүмийг Лам багшийн зарлигаар энэ Их Монгол орны Өвөг дээдэс, Өв соёл, Өв тэгш оршил, Өнө Мөнхийн тухайд ба Эрдэм Соёл, Эв Нэгдэл, Эр Зориг, Эгнэшгүй гавъяа, Энх тунх, Эгүүрдийн жаргалангийн төлөө байгуулсан болохоос бус Коментерн-ий үр хөврөлөөс гарсан буруу ерөөлийн бууны нохдууд болон соёлын хувьсгалаас соохолзон гарсан соёлгүй бүдүүлэг болоод эх, эцэг, эх орон, энхрий бүхнээ худалдагч цөвүүн цагийн зэвүүн яргачид, бэртэгчид, ховч доншуучид, хэл амаа билүүдэгчид ба аливаа улс төр нийгмийн Популистууд, нийгэм улс төрийг ялзлагчидад зориулаагүй гэдгийг Алтан төр, Ард түмэндээ



Монгол лам бээр өчив!



МОНГОЛ ОРОН ЯЛГУУН БОЛТУГАЙ



Зава Дамдин Ринбүчи

Өмнөд Солонгос улсын Хүнсний Аюулгүй Байдлын газраас тус улсын зах зээлд борлуулагдаж байсан дөрвөн сая гаруй өндгийг хураан авчээ.

Энэ нь тус улсын тахианы аж ахуйнуудаас нийлүүлэгдэж байгаа өндөгнөөс шавьжны хор илэрсэнтэй холбоотой юм.

Долоо хоногийн өмнөөс эхлэн өнөөг хүртэл дөрвөн сая гаруй өндгийг зах зээлээс хураан авсан бол гурван сая таван зуун мянга гаруй өндгийг устгалд оруулсан байна.

Мөн өндөгний чиглэлээр ажилладаг 1187 аж ахуйн 1239-д нь шалгалт хийснээс, 52 аж ахуйд шавьжны хор бүхий өндөг байгааг илрүүлж, өндөг борлуулах ажлыг түр зогсоосон байна.

Шавьжны хортой хэмээн нэрлэгдэж байгаа өндөгний хувьд тухайн аж ахуй эрхлэгчид нь тахианы байранд ариутгал хийхдээ нохой, муурны аж ахуйд зориулагдсан хортон шавьж устгах ариутгалын бодисыг дур мэдэн хэрэглэснээс үүссэн гэж үзэж байгаа ажээ.







WWW.MGLRADIO.COM

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга захирамж гаргаж орон тооны бус зөвлөхүүдийг томилов. Үүнд,

Чулуунбаатарын Чулуунцэцэгийг Багшийн хөгжлийн асуудал хариуцсан, Очирбатын Амгаланбаатарыг Гааль, татварын асуудал хариуцсан, Чулуунбаатарын Ганбатыг Жижиг, дунд үйлдвэрийн асуудал хариуцсан, Самбуудоржийн Пүрэвсүрэнг Хүмүүнлэгийн асуудал хариуцсан, Цогтжаргалын Ууганбаярыг Гэр хорооллын барилгажилтын асуудал хариуцсан, Шагдарын Батцэцэгийг Ядуурал, хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал хариуцсан, Лувсангийн Эрдэнэчимэгийг Эм, хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлын асуудал хариуцсан, Даньдиагийн Жаргалсайханыг Үндэсний аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх асуудал хариуцсан, Сампилдондовын Чулууныг Монгол судлалын асуудал хариуцсан, Цэнджавын Чинбатыг Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн асуудал хариуцсан, Цэдэнгийн Сосорбарамыг Усны асуудал хариуцсан, Бат-Өлзийн Баатарыг Кино урлагийн асуудал хариуцсан, Ням-Очирын Лхагвадоржийг Оюутны хөгжлийн асуудал хариуцсан, Сүхбаатарын Дэмчигийг Залуучуудын хөгжлийн асуудал хариуцсан, Нарангэрэлийн Оргилыг Кино урлагийн асуудал хариуцсан, Лувсандоржийн Баян-Алтайг Жижиг, дунд үйлдвэрийн асуудал хариуцсан орон тооны бус зөвлөхөөр тус тус томилсон байна.

Мөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн орон тооны бус зөвлөхөөс Догмидын Сосорбарам, Цэрэндэжидийн Бямбажав, Хашбаатарын Цагаанбаатар, Чулуунцэрэнгийн Отгочулуу, Баянжаргалын Бямбасайхан нарыг чөлөөлжээ.

“УБТЗ” ХНН-ийн Мандал өртөөнөөс Багахангай өртөө хооронд шинээр төлөвлөж буй “Богдхан” төмөр зам төслийн чигийн судалгааг Азийн хөгжлийн банкны техникийн туслалцаагаар Энэтхэг Улсын “Интеркөнтинентал Консалтантс энд Текнократц” ХК, “Этюд Сервис”, Герман Улсын “ГРЕ-ГАУФ Рэйл Инженеринг” ХХК-иуд энэ оны тавдугаар сараас хамтран хийж эхэлсэн. Тус судалгааны эцсийн тайлангийн төслийг Зам, тээврийн хөгжлийн яам, Азийн хөгжлийн Банк, Барилга хот байгуулалтын яам, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, Зэвсэгт хүчний жанжин штаб, Газар зохион байгуулалт, геодизи зураг зүйн газар, “УБТЗ” ХНН, “МТЗ” ТӨХК, Төв аймгийн засаг дарга болон бусад холбогдох сум, дүүрэг, албан байгууллагуудад энэ сарын 18-ны өдөр танилцуулж, цаашид амжилттай дуусгаж хүлээлгэн өгөх үүднээс харилцан санал солилцлоо.

“Богдхан” төмөр зам төслийн чигийн судалгааны ажлыг зөвлөх үйлчилгээ үзүүлж буй түншлэлээс байгаль орчин, нийгмийн нөлөөлөл, тээврийн хэрэгцээ, хот төлөвлөлт болон санхүүгийн чиглэлээр судалгаа хийж, нийт 4 төрлийн чигийн хувилбарыг санал болгон, танилцуулсан байна. Үүнд холбогдох байгууллагаас дахин санал өгч чигийн судалгааг эцсийн байдлаар тодорхойлохоор болжээ.

“Богдхан” төмөр замыг барьж байгуулснаар “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН-ийн дамжин өнгөрөх болон бусад ачаа тээврийн урсгалыг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтойгоос гадна Улаанбаатар хотын дундуур дайран өнгөрч буй одоогийн төмөр замаар нийтийн зорчигч тээвэр, шөнийн цагаар цахилгаан станцуудын нүүрс тээвэрлэлтэд ашиглахаар төлөвлөж байгаа талаар Зам, тээврийн хөгжлийн яамны Төмөр зам, далайн тээврийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газраас онцоллоо.

Мөн богино хугацаанд тус судалгааг амжилттай хэрэгжүүлэхэд туслалцаа үзүүлсэн Азийн Хөгжлийн Банк, Барилга хот байгуулалтын яам, Газар зохион байгуулалт, геодези зураг зүйн газар, Зэвсэгт хүчний жанжин штаб, “УБТЗ” ХНН болон бусад албан байгууллагад талархал илэрхийлэв.

Завхан аймагт өнгөрсөн зуны ихэнх саруудад дунджаас бага хур тунадастай, халсан өдрийн тоо олон, хуурайшилтын зэрэг өндөртэй байна.

Хан-Уул дүүргийн 10 дугаар хороо 230 дугаар цэцэрлэг өнөөдөр цэцэрлэгийн хүүхдүүдийг бүртгэж байна. Гялгар уутны улавчийг 1 жилээр нь авна гээд өгөхгүй бол энэ жил хүүхэд бүргэж авахгүй гээд байх юм. Ийм юм байдаг юм уу.

Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлын 10 хувийг автомашинаас ялгарч байгаа утаа бий болгодог бөгөөд энэхүү ялгарч буй хорт бодис нь этилт хар тугалга, нүүрстөрөгчийн дутуу болон давхар исэл, хүхэрлэг хий, хөө тортог, кадми, альдегид бенз(о)пирен диоксин зэрэг хорт бодис агаарт ялгаруулдаг судалгаа бий. Тиймээс автомашины яндангаас ялгарч байгаа хорт утааг багасгаж, байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах, эдийн засгийн хэмнэлттэй цахилгаан машины хэрэглээг нэмэгдүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч С.Батболд захирамж гаргалаа.

Зам, тээврийн хөгжлийн яамны мэдээллийн санд 2017 оны 4 дүгээр сарын 11-ний өдрийн байдлаар нийт 74 бүрэн цахилгаан авто тээврийн хэрэгсэл бүртгэлтэй байгаагаас 61 нь төрийн болон хувийн өмчит троллейбус, 13 нь бага оврын ачааны болон суудлын автомашин байна. Захирамж гарснаар байгаль орчинд ээлтэй, эдийн засгийн хэмнэлттэй, цахилгаан тэжээлт автомашины хэрэглээ нэмэгдэж, нийслэл хотын замын хөдөлгөөнд цахилгаан тээврийн хэрэгслийг дугаарын хязгаарлалтгүй зорчуулах бөгөөд авто зам ашигласны төлбөрөөс чөлөөлөх юм. Мөн цахилгаан тэжээлт автомашины цэнэглэгч станцуудыг байгуулж, уг авто машины хэрэглээг цаашид нэмэгдүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөг батлуулан мөрдөж эхэлнэ.

Одоогоор томоохон автомашин үйлдвэрлэгчид цахилгаан автомашин үйлдвэрлэж байгаа бөгөөд 15-20 жилийн дараа нийт үйлдвэрлэх автомашины 90 хувь нь цахилгаан болох судалгаа бий. Дэлхийн томоохон улсуудын хотуудын тээврийн хэрэгслийнх нь бүтцэд цахилгаан авто машины хэрэглээ өсөн бий болох хандлага ажиглагдаж байгаа бөгөөд тухайн улс, хотын удирдлагууд цахилгаан авто машины хэрэглээг нэмэгдүүлэх олон хөнгөлөлт дэмжлэгүүдийг үзүүлж эхлээд байна. Улаанбаатар хот энэхүү олон улсын хандлагыг дагаж, цаашид цахилгаан авто машиныг нийтийн хэрэглээнд нэвтрүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатай байна.

Нийслэлийн агаарын бохирдолтой тэмцэхэд дан ганц гэр хорооллоос ялгарах утаатай тэмцэх бус авто машинаас ялгарах утаатай давхар тэмцэх шаардлага тулгараад байгааг мэргэжлийн байгууллагууд зөвлөдөг. Энэхүү шийдвэр нь Нийслэлийн Засаг даргын 2016-2020 он хүртэлх үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан “Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн зорилт”-ын хүрээнд хийгдэж буй ажлуудын нэг бөгөөд цаашид Эко Улаанбаатар хот болох ажлын хүрээнд иргэдийн хэрэглээний зардлыг хэмнэсэн, ногоон хэрэглээг дэмжсэн олон ажлууд хийнэ гэдгийг Хотын дарга онцолж байна гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Зам, тээврийн хөгжлийн яамнаас салбарын үйл ажиллагаатай холбоотой, чухал арга хэмжээ, хэрэгжүүлэх төсөл хөтөлбөрүүдэд санал авах, шаардлагатай тушаал шийдвэр гаргах үүднээс Зам, тээврийн хөгжлийн сайдын зөвлөл өнөөдөр хуралдаж хэд хэдэн асуудлыг хэлэлцлээ.

Тус хурлаар Олон Улсын Иргэний нисэхийн байгууллага /ICAO/-ын үзлэг шалгалтын бэлтгэл ажлын талаар болон ТВС-2МС агаарын хөлгийг “МИАТ” ТӨХК-ийн агаарын хөлгийн засвар үйлчилгээний газарт угсрах, үйлдвэрлэх зардлын талаар хэлэлцсэн байна. Энэ хүрээнд “МИАТ” ТӨХК-ийн Агаарын хөлгийн засвар үйлчилгээний газарт шинээр угсрагдаж байгаа ТВС-2МС агаарын хөлөгт тавих хөдөлгүүр, эд анги, шаардлагатай сэлбэг хэрэгслийг санхүүжүүлж, холбогдох арга хэмжээ авч ажиллахыг “МИАТ” ТӨХК /Т.Тамир/-д даалгажээ. Мөн ТВС-2МС агаарын хөлгийг үйлдвэрлэх технологи, норм стандартад заасны дагуу их засвар, угсралтын ажлыг гүйцэтгэж шалгалтын нислэгт бэлэн болгож, инженер, техникийн ажилтан, нисгэх бүрэлдэхүүн боловсон хүчнийг бэлтгэхийг тус тус үүрэг болголоо.

Тус агаарын хөлгийг хөдөө аж ахуй, онцгой байдал, эмнэлгийн хэрэгцээнд угсран, үйл ажиллагаанд нэвтрүүлэхээр ажиллаж байгаа нь сайшаалтай байгааг сайдын зөвлөл онцлоод, зөвхөн энэхүү агаарын хөлгөөр хязгаарлалгүй, жижиг оврын, хувийн хөлгүүдийг үйлчилгээнд нэвтрүүлж, засвар үйлчилгээний баазаа сайжруулахаас гадна аюулгүй байдлыг дээд зэргээр хангах ёстой гэдэгт санал нэгдэв. Мөн тус агаарын хөлгийг Монголдоо угсарч, үйл ажиллагаанд нэвтрүүлснээр нийгэм, эдийн засагт өгөх үр өгөөжийн талаар тооцоо судалгааг нарийн хийж, Засгийн газарт танилцуулах нь зүйтэй гэдгийг салбарын сайд Д.Ганбат онцоллоо.

Мөн хэлэлцэх асуудлын хүрээнд олон улсын иргэний нисэхийн байгууллага /ICAO/-аас хийгдэх үзлэг шалгалтын бэлтгэл ажлыг сайтар хангаж, төлөвлөгдсөн ажлыг бүрэн биелүүлж ажиллахыг ИНЕГ-ын удирдлагуудад үүрэг болгов.

Түүнчлэн Монгол Улсын Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөний биелэлт, Эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөний биелэлт, Хууль тогтоомж, тогтоол шийдвэрийн хэрэгжилтийг эхний хагас жилийн байдлаар холдбогдох албан тушаалтнууд танилцууллаа. Иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг хууль тогтоомжийн хүрээнд судлан үзэж, хуулийн хугацаанд шуурхай шийдвэрлэж, хариу өгч ажиллахыг сайдын зөвлөлөөс даалгасан байна.

1918 оноос хойш анх удаагаа АНУ-ын хоёр эргийг дамнан нар бүтэн хиртлээ.

Энэ хичээлийн жилд их, дээд сургуульд элсэн орж байгаа оюутнуудад цахим төлбөрийн картыг шинээр олгоно. Тиймээс 2017 оны наймдугаар сарын 21-25-нд оюутнууд өөрийн сургуульдаа цахим төлбөрийн карт авах мэдүүлгээ бөглөх аж.

БСШУСЯ-аас энэ жил сурах бичгийн үнэ нэмэгдэхгүй хэмээн мэдэгдлээ. Учир нь яамнаас найман компанил тендерийн эрх өгчээ. Эдгээр хэвлэлийн компаниуд аймагт байрлах гэрээт борлуулагчдаараа

Сонгинохайрхан дүүрэг дэх цагдаагийн нэгдүгээр хэлтсийн алба хаагчид албан үүргээ гүйтгэж явахдаа галын аюулаас хүний амь нас аварсан баатарлаг, буянтай үйлс бүтээлээ.

“МАНДУХАЙ СЭЦЭН ХАТАН” КИНО ШҮҮМЖ

1989 онд бүтээгдсэн “Мандухай Сэцэн Хатан” кино нь Монголын түүхэн сэдэвт кинонуудын ноён оргилуудын нэг мөн гэж үнэлэгддэг билээ.
Гэвч түүхэн талаасаа уг кинонд үнэн юм гэж үнэндээ байхгүй ,Монголын түүхийг илтэд мушгин гуйвуулж олон нийтэд буруу ташаа үзэл суулгаж байгаа урхагтай кино юм. Иймд хэдий оройтсон ч шүүмж бичих нь зүйтэй гэж үзэн энэхүү бичвэрийг тэрлэв.

Уг кино зохиолыг академич, түүхийн шинжлэх ухааны доктор Ш.Нацагдорж асан бичсэн учираас Монгол үндэстний түүхийн мэдлэг нимгэний харгайгаар ийм боллоо гэж итгэхэд бэрх,тэр тусмаа тухайн үеийн түүхийн хүрээлэнгээс уг кинонд зөвлөхөөр ажилласан нь манай түүх бичлэгийн түвшинг харуулах ажээ.
Нөгөө талаар үзэл суртлын үүднээс ингэвүү гэж бодоё гэхэд баримт бас алга.
Ингээд уг кинон дахь зарим нэг түүхэн алдаа мадагийг доор үзүүлэе.
1.
Кинонд Баруун түмэнийг Баянмөнх Жонон захирч байгаад Мандуул хааны их хамарт Юнгэн хатанд сээтэн хаясаны улмаас хардагдан улмаар Исмайл сайдын гарт алуулдаг тухай гарна.
Үнэндээ бол Баянмөнх нь Молон хааныг алагдсаны дараа жилд нь буюу 1468 онд Бортохойд хадам эцэг Ургудын оручу Шигүсийн шууд дэмжлэгээр хаан суужээ.
Үүний хойно 1472 онд Мандууланд өөрийн хаан ширээгээ ”найр” тальбиж өөрөө жонон болсон байна. Хоёр жилийн дараа авга ах Мандуулантайгаа эв эвдэрч дутааж явах замд нь ирээдүйн хаан Батмөнх “төржээ”.
Үүнд Баянмөнх нь зүгээр ч нэг хаан ширээгээ Мандуулд найр тальбаагүй болно. Түүнийг Баруун түмэний Юэншуубууг захирч байсан Ойрад гаралтай Бэгэрсэн тайш дарамтлан өөрийн хүргэн Мандуулд хаан ширээг нь авч өгсөн гэж үзвэл зохино.
Ийм учираар болон Мандуулын гол түшиг тулгуур нь Ойрадууд болж байсан тул Мин улс түүнийг “Ойрадын хаан” гэж бичиж байжээ.
Мандуулан бол Ажай тайшийн Ойрад хатнаас төрсөн бага хүү мөн нь Монгол даяар тодорхой байсан бол залуу Баянмөнх жонон нь үнэндээ хэний хаанаас олж ирсэн нь ч баталгаатай бус бөөн хэл амны бай байсан бололтой.Ийм учираар Монголын хаан болох баталгаатай эрх байсангүй бололтой байх учираар тийнхүү Бэгэрсэн болон хаан угсаатай нь тодорхой Мандуулан нарт дарамтлагдсан бололтой байна.
Дашрамд сонордуулахад түүний ах Тайсун хааныг хожимын ар Халхын Горлос отогийхон (Түшээт ханыхан) алсан билээ.

Мөн Баянмөнх жонон нь баруун түмэнийг мэдэж захирч байсан гэх ч баримт алга. Тэр тусмаа өөрийнхөө Баруун түмэний Юншээбуугийн Таван отогийхонд алуулсан байдаг.
Энэ Таван Отог бол Жалайр , Хонгирад, Ихрэс , Мангуд, Уруд эдгээр болой. Эдгээрийн эхний гурав нь сүүлээр Халхыг бүрдүүлэхэд оролцсон бол сүүлийнх нь Баянмөнх жононгийн өөрийнх нь хадамын отог болохыг анхаарвал зохино.
Мөн зарим сурвалжаар Юншээбуугийн Барга отогийхонд ч алуулсан гэдэг. Энэ Барга отог бол хожимын Халх Барга мөн билээ.
Улмаар уг кинонд Мин улсын түүхэнд “Ойрадын хаан” гэж тэмдгэлэгдсэн Мандуулыг өнгөрсөний дараа хэнийг Монголын хаан болгох талаар чуулган чуулж буй тухай гарна.
Энд улиг болсон залхамшигт Ибарай тайш тэргүүтэй Ойрадууд өөрсөдөө хаан болох эс чадвал аанай л салан тусгаарлах санаархал гаргаж буй тухай үзүүлжээ. Ингээд [Халх ] Монголчууд “Ибарай тайшаар Монгол улс дутахгүй” гэж хэлээд Мандухай Сэцэн хатнаар 7 настай Батмөнхийг Монголын хаан болгодог тухай гарна.
Үнэндээ бол Батмөнхийг Мандухай биш хойд аав нь болох Ойрадын Исман хаан ширээнд залжээ!!!.
Хөөрхий Исман байгаагүй бол “Монгол улс” яах байсан юм бол ?.
Исман Баянмөнхийн бэлэвсэн хатан Шихэр Тайхуг биедээ авч Бурхай,Бабуудай гэх хоёр ч хүүтэй болсон байдаг.
Уг кинонд Эсэн хааны ач Ибарай тайшийг Исмантай хутгажээ.Ойрадын Исман тайш нь Батмөнх даян хааны хойд эцэг улмаар түүнийг Даян Хаан өргөмжилсөн хүн байсан бол Эсэн хааны ач Ибарай нь уг кинонд үзүүлсэнчлэн Батмөнхийг хаан ширээнд 7 настай заларч байх үед Монголын хаан ширээнд санаархаж байгаагүй ба тухайн үед Монголын өндөрлөгт ч байгаагүй,Цагадайн угсааны Моголстан хавиар байсан юм.
Тэр бүүхэл хожим Даян хаан Батмөнхийн тайш ч болж явжээ.

2.
Кинонд Батмөнх Даян хаан Баруун Түмэнг захируулахаар өөрийн хүү Улусболдыг 6-7 орчим настай байхад нь Жонон өргөмжилөн явуулдаг ба Юншээбүгийн Ибэрэй тайш, Ордосын
Мандулай Ахалаху хоёр зөвлөлдөн ...”бид дээрээ ноён авах хэрэг ману ягун,
өөрийн тэргүүнээ өөрсдөө мэдэж явах буй за, энэ авгайг эдүгээ тэвчье...”
гэж бослого гаргаж Улсболдыг алдаг” тухай гарна.Энэ бол уг бослогын үнэн учирыг гуйвуулсан зохиомж юм.
Үнэн түүхэндээ бол Улусболд нь 20 гаруй настай нас биед хүрцэн нэгэн байжээ.

Нөгөө талаар Улусболд жонон өөрийн талын хулгайч нараа өмөөрөн Баруун Түмний ард ,ноёдыг учиргүй харгислан цаазлаж гарсанд Юншээбуугийн Ибарай , Ородосын Мандуулай ахлах нар аргаа бараад ...”Абахайн Улусболд эчсэн нөхөд нь Уйгудын хүнд нэг морины өртэй агсан аж. Тэр өрөө авнам гэж эчээд хэрэлдэж жанчуулав. Абахай миний нөхөдийг юуны тул жанчив гэж уурлан эчээд тэр хүнийг цавчив.
Уйгудын Ибарай тайш ,Урудсын Лэгүши Ахлаху хоёул ирж үзээд уурлан донгодсон нь: Төрийг биднийг засъя гэж ирэмза. Тэргүүнийг биднийг засъя (Төрийг минь засъя гэж ирсэнээс тэргүүнийг минь авъя гэж ирж билүү?.) Өнөөгөөс засаглах ийм хүн үүнээс хойш хэнийг ялганам ?
”...гэж өгүүлээд дайтан Улусболдыг тонилгосон байна.
3.
Даян хааныг өнөөгийн Монгол улсын нутагт байх Хархорум хотод нийслэлж буйгаар үзүүлэн улмаар Баруун Түмэн бослого дэгдээхэд Алтайн уулын Тас Бүрд гэдэг газарт тэднийг бутцохиж буй ойлголт төрүүлхээр үзүүлжээ.
Энэ нь Баруун Түмэн бол өнөөгийн баруун аймагийхан буюу Ойрадууд мөн гэх ойлголтыг төрүүлж байгаа хэрэг.!!!
Үнэндээ бол Даян хаан Хятадын цэргээс зугтаан Хэрлэнд өвөлжсөнийг эс тооцвол өнөөгийн Монголд бараг амьдарч байгаагүй, энд (Өмнөговьд!!! )төрөө ч үгүй хүн юм.
Мөн уг дайн болсон Тас Бүрд гэдэг газар нь өнөөгийн Өвөр Монголын нутагт байдаг газар.
Баруун түмэн хэмээгчид нь Зүүн Монголын баруун гарын гурван түмэн болно. Даруй Ордос, Юншээбуу,Түмэд эдгээр болой.
Байршилын хувьд гэхэд л Юншээбуу нь өнөөгийн Бээжингийн зүүн хойшоо маягтай байжээ гэх мэт. Юун алтайн уул.
Батмөнх даян хааны эсрэг босож хүүг нь алж явсан уг баруун Түмэнээс өнөөгийн ар Халхын Засагт ханыхан голцуу буюу Сартуул, Тангуд отогууд тэр чигээрээ ирэлтэй юм. Иймд Баруун Түмэнийг дан Ойрадууд маягаар үзүүлсэн нь буруу болой.
4.
Мандухай Сэцэн хатан бол Ойрадын Цорос омогт Төмөр чинсаны охин. Ээж нь ч Цорос овогийн сурвалжит хатан байжээ. Түүний аавыг Эсэн хаан төрийн тайш болгон Түмэд аймагийн Онгуд отогийг захируулсан байна.
Энэ Түмэд бол даруй Ойрадын нэгэн аймаг болно.
Зарим сурвалжийн мэдээг үзвэл Мандухай хатан нь Эсэн хаантай нэг овогийнх байгаад зогсохгүй түүний маш ойрын төрөл байж болохыг таамаглах бололцоог олгож байгааг хэлэх нь зүйтэй.
Үүнтэй холбогдуулан Эсэн хааныг үхсэний дараа Ойрадын зарим аймагийг дайлсан Мандухайн аян дайнууд нь тэрбээр өөрийн төрлийн ах нараа дэмжин зүүн Монголын зарим хүчийг дайчлан Ойрадын бусад аймагтай дайтсан “гэр бүлийн” буюу ургийн дотрох дайн байсан гэж үзэхэд хүргэж байна.
Үнэхээр ч уг дайнд Мандухайн талд Ойрадын зарим төлөөлөл оролцсон болохыг эх сурвалжууд (Алтан Товч гм.) харуулж байгаа нь Ойрадын эсрэг зүүн Монгол цэргэлсэн гэж үзэх боломжгүй болгож байна.
Мөн уг дайн нийт Ойрадын эсрэг чиглээгүй түүний зарим аймагийн эсрэг чиглэсэн болох нь дээрх таамаглалыг улам батлах болно.
Түүнээс зүүн Монголчууд Ойрадыг хураан захирсан гэж үзэж хараахан боломгүй байна.
Сүүлийн үеийн бүхий л судалгаагаар Даян хаан Ойрадуудтай байлдаагүй ба харин ч хэл амаа ололцон хамтран Мин улсыг цохих, Баруун түмэний бослогийг дарах, Урианхайн урвалгааныг номохтгох зэргээр нилээд эвтэй явжээ.
5.
Уг кинонд Мандухай хатан бээр биеэр цэрэглэн Ойрадын Өштөмрийг ялж улмаар Ойрадад ...” Махаа шүдээрээ зулгалж ид, Айрагаа цэгээ гэж нэрлэ, Малгайн залаагаа хоёр хуруунаас илүү бүү хий, Гэрээ Орд гэж бүү нэрлэ”...гэх мэт хатуу цааз гаргасан тухай үзүүлжээ.Энэ бол хожимын үеийн уран зохиолын хэллэг ба түүхэнд иймявдал болоогүй юм.
Эсэн хааны хүү Өштөмөр нь Мандухайн тун ойрын төрлийн ах нь бололтой байх ба тухайн үед (1479онд ) нэгэнт үхчихсэн байсан тул хэрхэн дүү Мандухайтайгаа байлдах улмаар ...”Михан Огтлох Хитуга”... гуйх билээ ?
Энэ үед Батмөнх хаан суугаа ч үгүй ,Мандухай төрийн хатан ч болоогүй байжээ.

6.
Кинонд Тас Бүрдэд болсон байлдаанд Баруун Түмэнийхэн тодруулбал Ибарай ,Исмайл нар үгсэн Мин улсын цэргийг урин ирж Батмөнх хаантай тулалдсан гэж үзүүлжээ.
Энэ хоёр хүн цаг хугцааны ба насны хувьд хоёр өөр үеийн хүн төдийгүй Ибарайг Даян хааны тайш болсон үед Исман аль хэдийн ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлсэн байлаа.
Өөрөр хэлбэл Баруун Түмэний бослогонд Исмайл сайд хамаагүй үхчихсэн байсан ба уг бослого Мандуулай ахлах ,Ибарай тайш нарын үед болжээ.
Мөн Баруун Түмэний бослогийн үед Ибарай тайшийн талд зүүн түмэний Урианхай нар урван орж ирсэннээс Батмөнх Даян хаан эхний удаад ялагдсан байна. Дараагаар нь хаан бээр Ойрад хийгээд Хорчин нараас тусламж авч Тас Бүрдэд тэднийг ялжээ.
Уг Урианхай түмэнийг энэ ялынх нь төлөө болон хожимын дайсагналых нь төлөө хожим хядан сөнөөж үлдсэн заримыг нь бусад таван түмэнд тараасаны Халхад оногдсон нь ар Халхын Саму Буймаад оногдсон Урианхан отог юм.Энэ бол ар Халхын долоон отогийн нэг нь билээ.
Иймд уг кинонд өнөөгийн баруун аймагийхан тодруулбал Ойрадууд хааны эсрэг боссон маягтай үзүүлсэн нь хуудуутай байх ба үнэн хэрэгтээ Зүүн түмэний баруун гарыхан түүний дотроо ирээдүйн ар Халх нар уг бослогод идэвхтэй оролцсон байна.
Мөн уг дайнд Мин улсын цэрэг хөндлөнгөөс оролцсон гэх ямар ч эх сурвалж байхгүй болно.
7.
Кинонд Мандухай хатанг Исман сайд алж буйгаар үзүүлсэн бол үнэн түүхэндээ Мандуухай хатан өндөр нас сүүдрийг зооглож тээр хойно өөрийнхөө жамаар ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлсэн байдаг.
Хөөрхий Исман сайд аль хэдийн үхчихсэн байсан болой.
Гэх мэтээр өнгөц харахад л иймэрхүү ноцтой алдаа дутагдалаар дүүрэн байх ба ерөөс Баруун Түмэн бол Ойрадууд тэд Монголын төрийн эсрэг тэрсэлсэн гэсэн ээлжит гүтгэлгээ кино болгожээ.
Гэтэл Ойрадууд нь дундад зууны Монгол угсаатны бүрэлдэн буй болоход өөрийн балрашгүй ул мөрийг үлдээн түүхэн гавъяа байгуулсан билээ.|
Зүүн Монголын баруун гарын гурван түмэнг үнэндээ Даян хаанд нэгтгэж өгсөн ба зүүн гарын гурван түмэний Урианхайг дарж тусласан ,Халхын ихэнх отогуудыг Мин улсын Фу Юу харуул зэргээс олзлон авчирсан мөн Цахарыг Хорчингоос булаан Алтан урагтанд ноёлуулсан түүхэн гавяатай юм.
Мөн Ажаа тайж түүний гурван хүү Тайсун хаан, Мандуул хаан, Агаваржин Жонон болон Баянмөнх хаан , түүний хүү Даян хаан Батмөнх нар бүгд Ойрадуудын дунд төрж өссөн Ойрад аялагаар хэлд орсон нь эргэлзээгүй Ойрадуудтай ураг төрлийн маш бат зузаан холбоотой алтан ургын хаад байсан юм.(Бүгд Ойрад эхтэй Ойрад хатадтай ).
Тийм ч учираасОйрадуудаас маш хүчтэй дэмжлэгэтэй байсан ба тэднийг бүгдийг нь Ойрадууд хаан суулгасан байх төдийгүй Мандуул хааныг гэхэд л Хятадууд Ойрадын хаан гэж нэрлэж байсан нь бодит байдлыг шууд харуулна.
Үнэндээ бол Ойрадууд бус зүүн Монголчууд эдгээр хаадынхаа эсрэг тэмцэж явсан нь үнэн юм.

Өнөөдөр буюу наймдугаар сарын 22-ны мягмарт Баянзүрх дүүрэг цахилгааны хязгаарлалт хийх бол маргааш гурван дүүрэг цахилгаан хязгаарлахаар товлогджээ.

...Төрийн албыг сүнгэнэтэл зарсан байж магадгүй “ТЭРБУМ-60” тогтолцоо нурна. Төрийг төгрөг мөнгөний талбар болгосон авилгын нэхээс хөвөрнө. Ц.Сандуй мэтийн бацаан байрнаасаа унаж шалгагдана...

Шинэ хичээлийн жилд нийслэлийн хэмжээнд ерөнхий боловсролын 10 сургууль, 13 цэцэрлэг ашиглалтад орно. 12 цэцэрлэгийн барилгын ажил дууссан бөгөөд 9 дүгээр сарын нэгнээс өмнө ашиглалтад орох бол 5 сургууль 9 дүгээр сарын 1-нээс өмнө, үлдсэн 5 сургууль 10 дугаар сарын 1-нээс 10 дугаар сарын 15-ны дотор ашиглалтад орох юм. Өнөөдөр Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч С.Батболдоор ахлуулсан баг хичээлийн шинэ жилийн бэлтгэл ажил болон сургууль, цэцэрлэгийн барилгын ажил, засварын явцтай танилцлаа.

Өнөөдрөөс ихэнх нутгаар, 23-нд зүүн аймгуудын ихэнх нутаг, төв болон говийн аймгуудын нутгийн зарим газраар, 24,25-нд төв болон зүүн аймгуудын нутгийн хойд хэсгээр бороо, Хангай, Хөвсгөлийн уулсаар хур тунадас орно

Эхэндээ МАН-ын удирдлагуудын дунд байсан хагарал хүрээгээ тэлж, нийслэлийн МАН-д хүртэл “цуурсан” нь яах аргагүй Ц.Сандуйтай холбоотой. Алдарт “60 тэрбум”-ын хэрэгтэй нэр нь холбогдож эхэлснээс хойш улс төрийн карьер нь дээсэн дөрөө нь дэнжигнэж яваа тэрбээр сүүлийн өдрүүдэд эр хүнийхээ 13 мэхийг ч жинтэйхэн хийж байх шиг.

2017.8.22, Мягмар гараг / Билгийн тооллын: 1
Намрын эхэн шар бич сар
Хоёр хар мэнгэтэй Цагаагчин могой өдөр